vak & mens

lawyers for lawyers

door Trudeke Sillevis Smitt

De Maleisische mensen­rechten­advocaat Siti Kasim is in Nederland en vertelt over haar werk – de stress, de voldoening.

Ze kreeg een telefoontje van de garage waar ze haar auto had gebracht voor een servicebeurt: ‘Siti, wat zit er onder je auto?’ Dat was dus een bom.

Siti Kasim, flamboyant en uitgesproken mensen­rechten­advocaat uit Maleisië, kan het navertellen. Dat doet ze op het kantoor van Lawyers for Lawyers in Amsterdam. Want na de verontrustende gebeurtenis in 2023 gaf een ngo-medewerker Siti een tip: waarom meld je je niet aan bij Shelter City? Dik twee jaar later is Siti inderdaad gast van Shelter City in Amstelveen, voor een time-out van drie maanden. Lawyers for Lawyers verzorgt haar programma.

Die autobom was, vermoedt Siti, een waarschuwing van de overheid. ‘De politie heeft op grond van camerabeelden achterhaald op welke dag de bom geplaatst moet zijn. Ik ging die dag naar de recht­bank in Kajang, en alleen de politie en het recht­bankpersoneel wisten dat. De bewakings­camera’s bij de recht­bankparkeer­plaats werkten op die bewuste dag niet.’

Het was niet de eerste keer dat Siti met intimidatie te maken kreeg. In 2016 werd ze gearresteerd door de islamitische autoriteiten, toen ze als advocaat bij een bijeenkomst voor transgenders was. In juli dit jaar oordeelde de rechter dat die arrestatie nergens op was gebaseerd en wees Siti een schade­vergoeding toe – hoger beroep loopt. ‘Ik geloof dat het de eerste keer was dat iemand zo’n vordering heeft ingesteld.’

Sodomie

Transgenders en, breder, lhbti, vormen een groep waar Siti voor opkomt. ‘Vooral transgenders worden vervolgd omdat ze zo zichbaar zijn. Met name moslims zijn de dupe.’ Maleisië kent zowel een burgerlijk als een islamitisch rechtssysteem; moslims vallen onder beide. Siti: ‘Sodomie valt nog altijd onder het burgerlijk straf­recht, maar de delictsomschrijving is beperkt en de strafbepaling wordt nauwelijks meer gebruikt. Ik vind dat die moet worden afgeschaft, maar dat durft geen regering aan. Religie wordt steeds bepalender in Maleisië. De sharia kent veel meer verboden, waaronder het als man vrouwenkleren dragen. Op dit moment kun je voor dergelijke feiten maximaal drie jaar gevangenis­straf krijgen, of 5.000 ringgit boete (zo’n 1.000 euro, red.) of zes zweepslagen. Maar er ligt een wetsvoorstel om dit op te hogen naar dertig jaar, 100.000 ringgit en honderd zweepslagen!’

Cliënten in sharia-zaken representeren kan Siti niet, daarvoor heb je een speciale vergunning nodig. Maar ze spreekt zich er fel over uit, ook online. ‘Dit zijn geen mis­drijven, er zijn geen slacht­offers. Het zijn morele regels die je niet aan een ander mag opleggen. Seks tussen volwassenen met wederzijds goedvinden, daar heeft niemand verder iets mee te maken. Het is een inbreuk op het privéleven.’

Orang asli

Een andere groep waarvoor Siti en haar netwerk zich inzetten zijn de orang asli – de oorspronkelijke bewoners van de binnenlanden. ‘Zij leven meestal op land dat van de overheid is. De overheid verkoopt het aan derden, zonder de bewoners erin te kennen. Die krijgen dan plotseling een brief dat ze moeten vertrekken. We werken als advocaten pro bono voor ze, wel werf ik fondsen voor de kosten die we maken.’ Want naast het advocatenwerk is Siti ook fixer en publieke spreekbuis van de groepen waar ze zich met haar netwerk voor inzet.

Dat begon allemaal toen ze lid was van het mensen­rechtencomité van de Maleisische orde van advocaten. ‘Tijdens mijn studie in Engeland kwamen mensen­rechten niet aan de orde. Toen ik jaren later terugkeerde naar Maleisië zag ik zoveel dingen die niet goed gingen. Toen ik me in de mensen­rechtenverdragen verdiepte, kwam ik erachter: dit is precies zoals ik het altijd heb gevoeld.’

Zo helpt Siti een kleine stam die de islam wil verlaten. ‘In het verleden zijn ze gedwongen zich te bekeren tot de islam. Ze hebben die godsdienst nooit gepraktiseerd, ze bleven hun eigen goden aanbidden. Een van de stamleden had leren lezen en kwam erachter dat op hun ID’s nog altijd staat dat ze moslims zijn. Daarmee vallen ze ook onder de sharia. Veel mensen durven de islam niet te verlaten, het wordt veroordeeld. Die veroordeling treft nu ook mij, omdat ik ze ondersteun. Misschien kreeg ik daarom die bom onder mijn auto.’

Gekidnapt

En misschien was het de onderliggende reden voor een arrestatie in 2025. Siti werd ervan beschuldigd dat ze een meisje had ontvoerd. Het betrof een vrouw van 24, van wie de moeder haar gedwongen in een psychatrische inrichting wilde laten opnemen, vertelt Siti. ‘Ik gaf de vrouw de sleutel van mijn huis en een telefoon, hoezo gekidnapt? Ze wilden me een lesje leren door me een paar dagen op te sluiten. De politie zegt dat ze me goed behandeld hebben, dat ze me fruit gaven en zo, maar dat is absoluut niet waar! Die vrouw en ik gaan nu gezamenlijk procederen tegen de politie en het ziekenhuis dat haar tegen haar wil opnam.’ Op haar YouTube-kanaal @sitikasim vertelt Siti er uitgebreid over.

Waar haalt ze de moed vandaan? ‘Ik heb altijd vragen gesteld bij het gezag, als kind was ik al rebels. In mijn onschuld vroeg ik ooit aan een islamitische priester: wie heeft God gemaakt? Dat soort dingen kun je niet vragen, dan word je gauw gezien als afvallige. Maar hoe meer ze me dat soort dingen vertellen, hoe nieuwsgieriger ik word.’

En wat helpt: haar beroep. ‘Ik weet wanneer ik een zaak heb, ik gebruik mijn vaardigheden om te strijden. En ik weet me gesteund door collega’s en door publieke aandacht. Ze kunnen mij niet vermoorden zonder dat iemand het merkt.’

Therapeut

Zenuwslopend is het natuurlijk wel, al had Siti dat niet zo in de gaten. ‘Ik heb een goed leven. Materieel gezien ben ik niet rijk, maar de dingen die ik doe, geven mij voldoening. Alleen: nu ik hier in Nederland voor het eerst naar een therapeut ben geweest, begrijp ik waarom ik paniekaanvallen heb. Ik kan totaal van slag raken als ik bijvoorbeeld geen nagellakremover bij de hand heb. Mijn lichaam kan de stress niet goed aan en ik leer nu hoe ik mijn geest meer kan sturen.’

En dan is er nog muziek. ‘Thuis luister ik veel naar klassieke muziek. Ik heb altijd een instrument willen spelen maar nooit de middelen gehad. Nu heb ik hier pianoles. Ik hoop dat ik na deze periode verjongd in Maleisië mijn werk kan voortzetten. Het doet zoveel goed om te weten dat het door internationale organisaties gezien en gewaardeerd wordt.’