actueel

De Nederlandse orde van advocaten (NOvA) oogst kritiek met het rapport over de rechts­statelijk­heid van verkiezings­programma’s. Zowel vanuit de politiek als de wetenschap klinken negatieve geluiden. ‘De NOvA maakt de rechts­staat politiek.’

Nagenoeg alle politieke partijen hebben één of meer maat­regelen in hun verkiezings­programma staan die in strijd zijn met fundamentele rechtsstatelijke beginselen en internationale verplichtingen. Tot die conclusie kwam een onafhankelijke commissie die in opdracht van de NOvA een quickscan maakte van de verkiezingsprogramma’s van politieke partijen in de Tweede Kamer. Alleen GL-PvdA, Volt, DENK en PvdD gaan nergens over de grens.

Negen dagen voor de verkiezingen voorzag de commissie, onder leiding van professor Elaine Mak, alle voorstellen van de partijen van een gekleurde vlag. Maatregelen die de rechts­staat ten goede komen kregen een groene vlag, maat­regelen die de rechts­staat ondermijnen een rode vlag. Twijfelachtige maat­regelen die een risico vormen, werden getooid met een gele vlag.

Het op deze manier doorlichten van de verkiezings­programma’s, dat dit jaar voor de vijfde keer werd gedaan, leverde een felle discussie op. Zo was VVD-leider Dilan Yeşilgöz niet te spreken over het oordeel over haar partijprogramma, dat negen rode en twintig vlaggen kreeg toebedeeld. Tegen BNR zei ze trots te zijn op die omstreden plannen en dat ze daarmee juist opkomt voor de rechts­staat. ‘Als ik naar het advies van de NOvA zou luisteren, zou ik op al deze zaken niet kunnen handelen, terwijl ik zie dat hun collega-advocaten met de dood worden bedreigd door diezelfde gedetineerden en ik zie dat ons asielsysteem onhoudbaar is.’ Volgens haar is het in stand houden van de huidige regelgeving juist een ‘onder­mijning van onze democratie’.

ChristenUnie-leider Mirjam Bikker zag tegenstrijdigheden bij het uitdelen van de vlaggen. Als voorbeeld noemde ze bij de Telegraaf het verbod op toetsing aan de Grondwet. ‘Wij vinden dat er wel moet worden getoetst aan de Grondwet. Een aantal partijen heeft daarvoor een groene vlag gekregen, de ChristenUnie niet. Kan gebeuren, maar NSC krijgt een gele kaart voor het standpunt dat rechters over deze toetsing moeten gaan beslissen. Geel, omdat de commissie niet weet hoe dat eruit gaat zien. Dan ben je mij even kwijt, terwijl ik juist graag luister naar goede rapporten.’ Bikker noemde het ‘extra jammer’, omdat ‘de orde van advocaten de afgelopen jaren juist een gezaghebbende stem kon zijn in hoe je omgaat met de Grondwet’.

Volgens hoogleraar staatsrecht Wim Voermans (Universiteit Leiden) toonde de NOvA zich niet geheel onafhankelijk en maakte de beroepsorganisatie de rechts­staat met het uitdelen van vlaggen politiek. ‘Het rapport staat vol met zaken die niets met de rechts­staat te maken hebben, zoals programma’s met meer regulering, meer overheidsbemoeienis, meer regie op de markt,’ zei hij in het radioprogramma Spraakmakers. ‘Dat krijgt dan een dikke groen, maar wat heeft het met de rechts­staat te maken? Door dat zo te doen, maken ze er een politieke agenda van. Dat is jammer, omdat het nodig is dat we strikt en goed kijken naar het rechtsstatelijke karakter van die partijprogramma’s. Het overschiet hier zijn doel.’

Maurits Barendrecht, emeritus hoogleraar Innovatie van rechts­systemen (Tilburg University), deed op LinkedIn een oproep om te stoppen met anderen de rechtsstatelijke of democratische maat te nemen. ‘De democratische rechtsorde is er om de samen­leving zo goed mogelijk in te richten. Samen, zonder partijen buitenspel te zetten. Voor burgers en bedrijven is prioriteit dat de problemen die in hun onderlinge relaties ontstaan, zo rechtvaardig mogelijk worden opgelost.’

Commissie­voorzitter Mak verdedigde de werkwijze van de commissie. In een blog schreef ze blij te zijn met de hernieuwde aandacht voor de betekenis van het rechts­staatsbegrip in Nederland. ‘Door in kaart te brengen welke voorstellen de rechts­staat kunnen verbeteren, verzwakken of aantasten, beoogt de commissie kiezers te informeren. Kiezers kunnen die informatie mee­nemen bij hun keuze in het stemhokje en daarbij een eigen afweging maken over het belang dat zij hechten aan de bescherming van specifieke rechtsstatelijke uitgangspunten. Dat partijen voor voorstellen een rode kwalificatie behalen, betekent niet dat de commissie deze partijen als zodanig als antirechtsstatelijke partijen bestempelt.’

Zie ook Recordaantal voorstellen in strijd met de rechtsstaat.