vak & mens
impact
Johan Oosterhagen (32, Loonstein Advocaten) verleent bijstand aan vrouwelijke (ex-)gedetineerden die slachtoffer zijn geworden van misstanden in gevangenissen. De eerste vrouw die zich bij hem meldde, zal hij nooit vergeten. ‘Mijn cliënte vertelde dat ze verkracht was door een piw’er.’
‘“Johan,” zei mijn cliënte toen ze tegenover me zat. “Ik moet je wat zeggen. Ik heb het er met mijn zus over gehad en zij vond dat ik het aan jou moest vertellen. Ik ben verkracht in de gevangenis.”
Tussen 2011 en 2013 had mijn kantoorgenoot cliënte bijgestaan omdat ze verdacht werd van betrokkenheid bij moord/doodslag. Cliënte zat vijfenhalf jaar vast en werd uiteindelijk na cassatie vrijgesproken. In 2020 stond ze wederom bij ons op de stoep. Ze had geen recht op schadevergoeding voor de tijd dat ze in detentie had gezeten, omdat ze wél veroordeeld was voor begunstiging. Alleen bij een volledige vrijspraak had cliënte recht op een – fikse – schadevergoeding. De zes maanden die ze voor begunstiging had gezeten, stonden natuurlijk niet in verhouding tot de vijf jaar die ze onschuldig had gezeten. Of ik wilde onderzoeken wat de mogelijkheden waren. Ik had inmiddels een goede band met cliënte. In de tijd dat ze in de gevangenis zat, belde ze meerdere keren per week met mij. Als junior – ik was nog in opleiding – was ik daarvoor de aangewezen persoon binnen kantoor. Het was dan ook vanzelfsprekend dat ik haar in 2020 zou bijstaan. Terwijl ik civielrechtelijk naar de mogelijkheden zocht, kwam ze met deze mededeling.’
Orgie in de gevangenis
‘Ik kon me er eerlijk gezegd niets bij voorstellen dat dit in Nederland gebeurde en besloot het te gaan onderzoeken. Ik had meerdere vrouwelijke cliënten in PI Nieuwersluis – waar de melding over ging – en besloot hen te vragen hoe het eraan toeging in de gevangenis. Ook onderzocht ik of er aanwijzingen waren die de verklaring van cliënte zouden bevestigen, bijvoorbeeld in haar medisch dossier. De verhalen die ik van mijn andere cliënten hoorde, waren schokkend. Ze vertelden me dat het soms net een orgie was in de gevangenis en dat ze hadden gezien dat penitentiair inrichtingswerkers (piw’ers) seks hadden met gedetineerden. Zodra het rondging dat ik met onderzoek bezig was, stond mijn telefoon roodgloeiend. In het medisch dossier las ik dat cliënte tegen een arts had gezegd dat ze bang was voor een bepaalde man. Dat kwam overeen met haar verklaring aan mij, waarin ze verwees naar dezelfde man. Ik was geschokt. Ik moedigde cliënte aan om aangifte te doen. Toen de politie aangaf nog zes meldingen te hebben over dezelfde piw’er – soms van twaalf jaar geleden – groeide de hoop op vervolging. Het steunbewijs bleek echter niet rond te krijgen en de zaak werd geseponeerd. Ondanks de teleurstelling is dit het begin geweest van het aan de kaak stellen van misbruik in de gevangenissen. Een beerput ging open. Mijn kantoorgenoten en ik waren geschokt toen we alle verhalen met smerige details hoorden. Zo was er een cliënte die na een telefoontje met haar dochter gedwongen werd om een bewaarder te pijpen. Woede, verontwaardiging en walging wisselden zich bij me af. Het schrijnende was – en is – dat vrouwen vaak niet geloofd worden. Of – áls ze al melding durven doen – direct overgeplaatst worden. Enorm schadelijk, want er zijn maar drie vrouwengevangenissen in Nederland. Als je van het midden in het land plots overgeplaatst wordt naar Zwolle of Limburg dan betekent dat dat je minder of geen bezoek meer krijgt en wellicht een opleiding niet af kunt maken. Een gevangenis hoort een veilige plek te zijn waar je voorbereid wordt op een betere toekomst. Deze vrouwen komen getraumatiseerd uit detentie.
Er kwam steeds meer media-aandacht voor de misstanden, onder andere door de documentaire van Jessica Villerius in 2023. Ons kantoor begon zich hard te maken voor veranderingen in de gevangenis. Dat lukte mondjesmaat. Vanuit Den Haag is er medewerking, maar vanuit de directie van PI Nieuwersluis niet.’
Tante Joyce
‘Inmiddels zijn er twee piw’ers veroordeeld voor misbruik van vijf gedetineerden. De rechtbank in Utrecht heeft in november 2024 een bewaker veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf voor verkrachting van een dakloze en verslavingsgevoelige vrouw, mishandeling van een andere vrouw en aanranding van een derde vrouwelijke gedetineerde (ECLI:NL:RBMNE:2024:6463). Een andere bewaker kreeg vijftien maanden cel voor de aanranding van drie vrouwelijke gedetineerden. Eén van de slachtoffers was dubbel slachtoffer. Tijdens de zitting liet hij zich uitermate vrouwonvriendelijk uit, maakte opmerkingen dat een gedetineerde graatmager was en dat hij daardoor haar borsten helemaal niet kón aanraken. De drie vrouwelijke rechters gaven hem – vanwege zijn kwetsende gedrag tijdens de zitting – nog drie maanden extra boven op de strafeis van twaalf maanden (ECLI:NL:RBMNE:2024:6464).
En ja, dat geeft enorm veel voldoening. Tijdens zo’n zitting lopen de emoties hoog op en ook bij mezelf voel ik veel woede, al houd ik me natuurlijk in. Er lopen nog verschillende andere strafrechtelijke onderzoeken. De cliënte met wie het allemaal begon, is in september 2024 overleden. Zij heeft dit goede nieuws helaas niet meegekregen. Het gerechtshof Arnhem heeft in december 2024 beslist dat de man tegen wie zij aangifte heeft gedaan alsnog vervolgd moet worden, maar dan voor de verkrachting van een andere gedetineerde. Ook dit nieuws heeft ze niet meegekregen. Toch voelt het voor mij goed dat op deze manier recht kan worden gedaan aan tante Joyce. Onder die naam stond cliënte in Amsterdam bekend. Ze was een vrouw die zich altijd inzette voor anderen. Ik ben vaak bij haar thuis geweest en dan klopte er geregeld een dakloze aan die ze hielp met eten en spullen. Een vrouw met het hart op de juiste plek. Wat deze vrouwen hebben meegemaakt gun je niemand, maar haar zeker niet. De publieke opinie is vaak dat gedetineerden zelf ook veel op hun kerfstok hebben en daarom niet mogen “klagen”, maar de omstandigheden waar vrouwelijke gedetineerden aan bloot worden gesteld, zijn absurd en grensoverschrijdend. Wij zijn als advocaten geen therapeut, maar ons kantoor heeft de werkzaamheden dusdanig verbreed dat we cliënten niet alleen bijstaan, maar er alles aan doen om deze omstandigheden te verbeteren.’
In de rubriek Impact vertelt een advocaat over een zaak die bovengemiddeld veel indruk maakte, daarmee het maatschappelijke belang van de advocatuur onderstrepend. Heeft u een soortgelijke ervaring die u wilt delen, stuur dan een e‑mail naar redactie@advocatenblad.nl.