vak & mens

door Daphne van Dijk

Eelco Anink (De Boorder Advocaten) is sinds dit voorjaar de nieuwe VEAN-voorzitter. De komende vier jaar hoopt hij het erf­recht steviger op de maat­schappelijke en juridische kaart te zetten.

In zijn speech bij zijn benoeming tot voorzitter noemde Anink de periode waarin wij leven een age of chaos. ‘We staan aan de vooravond van een tijd waarin een lawine aan nalatenschappen op ons afkomt: de babyboomgeneratie (geboren tussen 1946 en 1964) zal naar verwachting de komende decennia 955 miljard euro nalaten. Naar schatting gaat dat de komende jaren over van babyboomers naar hun kinderen en uiteindelijk naar millennials. Want opmerkelijk genoeg zullen juist millennials, die nu vaak weinig bezit hebben, profiteren. Er komt in de toekomst nog heel veel op ons af. Kortom: het erf­recht is hot.’

Tegelijkertijd verandert de samen­leving in rap tempo. ‘In tachtig procent van de nalatenschappen is er iets aan de hand. De familiebanden zijn losser en relaties complexer,’ vertelt Anink. ‘Ongeveer een derde van de huwelijken eindigt in een echt­scheiding, wat de kans op problemen bij nalatenschappen vergroot. Want stel dat na een echt­scheiding de vader is hertrouwd en overlijdt. Dan moeten de kinderen uit het eerste huwelijk vaak wachten op uitbetaling van de vordering op de nalatenschap tot de nieuwe partner van de vader overleden is. Maar stel dat die nieuwe partner een stuk jonger is en met wie de vader een tweede leg heeft gekregen. Dan wordt het allemaal veel ingewikkelder. Ik kan romans volschrijven over wat ik alleen al in mijn praktijk tegenkom.’

Erfrechtelijke wachtkamer

De VEAN heeft sinds de oprichting in 2013 het aantal leden zien groeien naar 127. ‘Er is veel vraag naar erf­recht­specialisten omdat het aantal erfeniszaken gigantisch is gestegen. Tussen 2003, bij de invoering van het nieuwe erf­recht, en 2015 is het aantal zaken verachtvoudigd en sindsdien is er een zeer gestage groei. Het rechts­gebied is juridisch complex, want je moet nagenoeg het hele Burgerlijk Wetboek door: van onder­nemingen die deel uitmaken van een nalatenschap, familiaire kwesties tot afstammingszaken – wie is juridisch gezien iemands ouder? Het rechts­gebied is bovendien nog niet uitgekristal­liseerd. De redelijkheid en billijkheid krijgen een steeds grotere rol in het erf­recht.’

Het erf­recht is relatief jong en volop in ontwikkeling. ‘In 1947 werd hoogleraar Eduard Meijers door de regering aangewezen om het Burgerlijk Wetboek en daarmee het erf­recht te herzien. De man overleed een paar jaar later waarna er nog decennia over de herziening is gesteggeld. Pas in 2003 werd het nieuwe erf­recht van kracht met als belang­rijkste noviteit dat de langstlevende echtgenoot alles krijgt en de kinderen een vordering ter grootte van hun erfdeel. Kinderen worden dus in de erf­rechtelijke wachtkamer gezet omdat de vordering pas opeisbaar is bij het overlijden van de langstlevende.’

Anink, die zelf aan het begin van zijn carrière korte tijd kandidaat-notaris is geweest, ziet voor de VEAN een rol in het juridische en maat­schappelijke debat. ‘Je kunt bijvoorbeeld in Nederland je kind niet onterven – dat zit verankerd in de Europese cultuur want de Romeinen hadden dit al. Een kind blijft in Nederland altijd recht houden op een minimaal deel. Er is discussie over of dit nog wel van deze tijd is: ouders zouden zelf mogen bepalen wat ze met hun geld doen en of ze een kind iets willen nalaten. Er is overigens recent onderzoek gedaan naar hoe de Nederlanders daarover denken. Grof gezegd is een groot deel nog voor handhaving van de minimale aanspraak van kinderen. Kennelijk is er toch een soort van morele verplichting. Maar het is goed daar de discussie over te voeren.’

Optrekken met notariaat

Ook heeft de VEAN, samen met de vereniging van Familie- en erf­recht Advocaten Scheidingsmediators (vFAS) recent actief meegedacht met de wetgever over de positie van de minderjarige in het erf­recht. ‘Die positie is wettelijk nog niet beschermd. Stel dat een moeder overlijdt en geld aan haar kind nalaat. Vader moet het vermogen beheren tot het kind achttien is. Maar in de praktijk komt het geregeld voor dat het geld dan grotendeels weg is.’

De positie van samenwonende partners verdient eveneens meer aandacht, zo meent Anink. ‘Die hebben in Nederland nagenoeg nul rechten bij overlijden, terwijl toch steeds meer mensen kiezen voor samenwonen in plaats van trouwen. En een derde punt van aandacht is de erfbelasting. Als één van je ouders overlijdt en het kind een erfdeel krijgt, moet het daar erfbelasting over betalen, ook al verkrijgt het kind nog niets tot de langstlevende ouder overlijdt. Emeritus-hoogleraar fiscaal recht Inge van Vijfeijken heeft daar een concreet puntenplan voor geschreven: 50 Voorstellen ter verbetering van de Successiewet.’

‘We willen met de VEAN het juridisch debat met álle betrokken partijen gaan voeren,’ besluit Anink. ‘Meedenken met de wetgever, met de rechtspraak en het notariaat dat van oudsher het testament opstelt. Het notariaat doet dat aan de voorkant: neutraal en onpartijdig en met de allerbeste bedoelingen, maar heeft soms minder zicht op waar het in de praktijk misgaat. We zien testamenten die niet altijd even goed doordacht of zelfs ongelukkig zijn opgeschreven waardoor discussie ontstaat. We willen als vereniging daardoor meer met het notariaat optrekken, want zij hebben de benodigde positie in de afwikkeling van nalatenschappen. Wij hebben die positie niet, maar we hebben wel een gigantische filterfunctie. Juist door onze partijdigheid kunnen wij als advocaat advies geven wat juridisch wel of niet haalbaar is. Niet om het conflict te vergroten of je vast te graven in de loopgraven, maar door oplossingen aan te reiken, zodat ook de druk op de toch al overbelaste rechter vermindert.’