vak & mens

lawyers for lawyers

door Trudeke Sillevis Smitt

Mensenrechtenadvocaat Zola Ferreira Bambi uit Angola vertelt over zijn land en zijn roeping.

Felicitaties? Zola Ferreira Bambi, in Nederland om te worden gehuldigd als winnaar van de Lawyers for Lawyers Award 2025, voelt zich er zichtbaar ongemakkelijk bij. ‘Ik zie mezelf niet als winnaar,’ zegt hij. ‘Het is mijn plicht als burger om anderen te helpen. Ieders inzet is nodig voor een betere maatschappij.’

Hoe is de situatie in Angola dan op dit moment? ‘In één woord: catastrofaal. Men spreekt van democratie en rechts­staat, maar in werkelijkheid heerst er een dictatuur, een kleptocratie: de machthebbers eigenen zich de rijkdommen van het land toe. Economische kansen zijn er alleen voor hen en om hun positie te behouden, ontnemen ze de burgers hun mensen­rechten.’

Dos Santos

Toch is er in Angola een straf­rechtelijk onderzoek gaande naar Isabel dos Santos, dochter van de voormalige president. Ze zou onder andere het Angolese staats­oliebedrijf Sonangol 50 miljoen euro afhandig hebben gemaakt. Is dat onderzoek niet een teken dat het beter gaat? Bambi: ‘Dit zou een zaak van nationaal belang kunnen zijn, als Dos Santos een eerlijk proces zou krijgen door onafhankelijke rechters. Maar het juridische systeem in Angola wordt gemanipuleerd, en de zaak is ingegeven door conflicten tussen clans en families binnen de heersende partij.’

De oorzaken van de vergaande corruptie liggen volgens Bambi niet alleen bij de zelfzuchtigheid van de mensen die zich er schuldig aan maken. Ook de geschiedenis speelt een belangrijke rol: ‘De drie bewegingen die in Angola streden voor de onafhankelijkheid van Portugal beoogden een staat met politieke pluraliteit. Maar bij de machtsoverdracht in 1975 bevoordeelde Portugal – toen zelf communistisch – uit eigenbelang de marxistische beweging. Er was geen deugdelijke politieke transitie.’

Het leidde tot een burgeroorlog, en hoewel in 1992 andere politieke partijen werden toegelaten, behield de heersende partij de controle over de politie, het leger en de hele economie, inclusief de inkomsten uit olie en diamanten.

Bambi: ‘Nu, vijftig jaar later, is nog altijd dezelfde partij aan de macht. De instituties zijn geen staatsmachten, maar partij-instrumenten. Parlementsverkiezingen worden gemanipuleerd en de president regeert per decreet. Hij heeft de rechterlijke macht in zijn zak en de ministers staan hem ten dienste als betaalde figuranten.’

Bouwkunde

Bambi zelf werd geboren in 1968. ‘Ik behoorde tot de bevoorrechten, studeerde bouwkunde in Havana. Toen ik terugkwam in 1989 zag ik dat ook een meerpartijen­stelsel geen werkelijke ruimte zou bieden voor andere stemmen. Mensen die ik kende, werden gevangengenomen, gemarteld of zelfs vermoord omdat ze een afwijkende mening hadden. Er was geen ngo die iets voor ze kon doen – die waren verboden. Er waren vakbonden, maar die hoorden bij de partij. Rechters en zelfs advocaten ontvingen hun salaris van de partij.’

Bambi nam een ingrijpende beslissing. In die tijd had je toestemming van het regime nodig om het land te verlaten. Met een smoes dat hij zijn technische kwaliteiten wilde versterken, kreeg hij toestemming om weer naar Havana te gaan. ‘Maar ik ging rechten studeren, om anderen te kunnen bijstaan. Dát was mijn bestemming.’

Met de rechtenbul op zak keerde Bambi terug naar Angola. ‘Ik ging werken bij een bekend advocaten­kantoor maar de zaken die ik deed stonden hun economische belangen in de weg. Dus opende ik mijn eigen kantoor, waarin we activisten bijstaan, en journalisten, vakbondsleiders, inheemse bevolkingsgroepen en etnische minderheden.’

Een van de bekendste zaken is de Cafunfo-zaak uit 2021. ‘Honderd mensen die demonstreerden tegen armoede in de mijnstad Cafunfo werden door de autoriteiten doodgeschoten. Ik trad op namens de overlevenden om te zorgen dat hun stemmen in de rechtszaal werden gehoord.’ Hij laat een rapport zien dat hij in de rechtszaal heeft overgelegd. ‘Van alle overledenen plaatsten we een foto, met een persoonsbeschrijving en de omstandig­heden van hun dood.’

Radio

Daarnaast staat Bambi aan het hoofd van de Observatory for Social Cohesion and Justice in Angola, een organisatie die misstanden blootlegt op het gebied van mensen­rechten en het gebrek aan onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. Ook is hij betrokken bij radiostations om een rechtsstatelijke cultuur te bevorderen en het publiek te informeren over recht, democratie en rechts­staat.

Zola Ferreira Bambi ontving op 15 mei in de Rode Hoed de L4L Award 2025 uit handen van Claudia González Orellana, de winnares uit 2023. In zijn dankwoord zei Bambi onder meer: ‘Elke zaak die we beginnen, roept reacties op als: “Het is alsof je bij een varken klaagt over een zwijn – ze zijn allemaal hetzelfde.” Maar ondanks de tegenslagen gaan we door met onze strijd voor verandering.’ De Award heeft volgens Bambi ‘immense betekenis voor de bescherming van mensen­rechten in Angola’. Het biedt ‘een beschermend schild en onvergetelijke erkenning.’

Het maakte hem een bekendheid, en die bekendheid, zo is zijn overtuiging, redde hem het leven bij de meest bedreigende situatie van alle die hij meemaakte. ‘Ik kwam net aan bij een cliënt die vervolgd werd omdat hij de president had bekritiseerd op internet. Vier gewapende agenten grepen mij en zeiden dat ik in een auto moest stappen. De chief nam mijn telefoon af en haalde de batterij eruit. Dat deed mij denken aan een activist die vermoord was. Ze vroegen of ik niet bang was om te sterven en zeiden dat ik een andere koers moest gaan varen. Ik zei dat mijn werk rechtvaardig was. Ze deden me handboeien om en namen me mee naar een politiebureau. “Denk nog eens goed na als je wilt blijven leven,” zeiden ze.’

Maar intussen, vertelt hij, hadden mensen die op straat zagen dat hij werd gepakt de radio gebeld. ‘Iedereen had het erover, een Europese activist liet van zich horen. Toen hebben ze me vrijgelaten. Alleen mijn telefoon hebben ze vernietigd.’

Vermoord

Door de radio kwam Bambi in 2013 ook in aanraking met de zaak van twee mannen die een demonstratie organiseerden om op te komen voor de pensioenrechten van militairen, Isaías Casule en Alves Camulingue. ‘Casule verdween plotseling – hij bleek later vermoord. Camulingue werd thuis gebeld: als je wilt weten wat er met je vriend is gebeurd, kom dan daar- en daarheen. Toen hij aankwam, stonden er een partijlid, iemand van de geheime dienst en een politieagent. Ze stopten hem in een plastic zak, omwikkelden die met tape en lieten hem stikken.’

De familie deed het verhaal op de radio en vroeg Bambi hen bij te staan. ‘Niemand wilde het doen, want de hoogste mensen van de geheime dienst waren erbij betroken. Ik was hun laatste hoop, dus vormde ik een team met collega’s die het aandurfden. Er kwam zowaar een proces waarin alle betrokkenen werden bestraft. Mensen waren verrast, het was een doorbraak.’

Voor één keer kreeg Bambi anonieme telefoontjes met een pósitief geluid: ‘Ik werd bedankt, ze zeiden dat ze me als obstakel hadden gezien, maar nu inzagen dat ze niet zomaar blind orders moesten opvolgen die ingingen tegen de wet.’