actueel

door Carmen Geukers

Het OM heeft de strafbeschikking tot panacée bestempeld. Rechtspraak en advocatuur zijn bepaald niet enthousiast. De politiek zoekt naar antwoorden.

Het OM kondigde in februari aan meer lichte misdrijven te gaan afdoen met een boete of taakstraf zodat er minder zaken voor de rechter komen. Bij veel­voorkomende criminaliteit, zoals dief­stallen en eenvoudige mis­handeling, wordt dagvaarden de uitzondering. De wettelijke grens voor een OM-afdoening blijft bij feiten waarop een straf­maximum staat van zes jaar. Tijdens een ronde­tafel­gesprek liet de Tweede Kamer zich eind maart bijpraten door de diverse partijen in de straf­rechtketen.

Over dat strafmaximum zei Rinus Otte (voorzitter college van procureurs-generaal): ‘Een maximum van zes jaar voor diefstal in vereniging lijkt veel, maar het gaat ook over het stelen van een pak koffie door twee volwassenen.’ Een man die zijn vrouw een gebroken neus slaat, zou ook in aanmerking kunnen komen voor een straf­beschikking, maar wordt volgens hem ‘gewoon voor de rechter gesleept’. Het gaat dus altijd om de concrete strafzaak, aldus Otte. De officier van justitie heeft de vrijheid om te bepalen of hij een verdachte vervolgt, seponeert, de zaak voor de rechter brengt of afdoet met een straf­beschikking.

Rechtsbijstand

Otte benadrukte eerder dat het OM erop zal toezien dat het recht op rechts­bijstand niet in het geding komt. Hoewel aangehouden verdachten kosteloze rechts­bijstand krijgen voorafgaand aan uitvaardiging van de straf­beschikking is dat wettelijk nog niet geregeld. Staats­secretaris Struycken (Rechts­bescherming) heeft dat wel vastgelegd in zijn wets­voorstel Wet versterking rechts­bijstand in het straf­proces (VERS), dat momenteel voor advies bij de Raad van State ligt. Ook ná ontvangst van een straf­beschikking krijgen verdachten straks wettelijk recht op een kosteloos gesprek met een advocaat.

Michiel van Nispen (SP) vroeg Karin de Lange (AR-lid NOvA) wat er, vooruit­lopend op het wetsvoorstel, moet veranderen om de rechts­bescherming te verbeteren. Volgens haar is dat de informatievoorziening voor verdachten. Mensen met een strafbeschikking kunnen welis­waar kosteloos terecht bij een advocaat voor een ‘standaard­consult’, maar daarvan wordt echter weinig gebruikgemaakt. Mogelijk is niet duidelijk dat het gesprek kosteloos is of begrijpen verdachten het niet goed. De Lange: ‘Daar kan ik kort over zijn, dat moet echt beter.’

Dat geldt ook voor de zogeheten afdoeningsrechtsbijstand. Deze kosteloze rechts­bijstand voorafgaand aan de uitvaardiging van de straf­beschikking wordt nog niet in alle gevallen aangeboden en geëffectueerd. ‘Laten we, vooruitlopend op de formele vastlegging in de wet, de afdoeningsbijstand regelen in de praktijk’, aldus De Lange.

Rechtspraak

Binnen de rechtspraak leven veel vragen, bleek in de Kamer. Henk Naves, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak (Rvdr): ‘Is de beschikbare zittings­ruimte nog wel nodig? Of kunnen rechters naar andere rechts­gebieden worden overgeplaatst?’ Hij vroeg zich hardop af of de OM-straf­beschikking en de straf­verkorting van veroordeelden in verband met het cellen­tekort van tijdelijke aard zijn. ‘Mijn inschatting is dat beide maat­regelen tijdelijk lijken, maar zullen blijken van permanente aard te zijn.’ Een ondergraving van de positie van de rechter, aldus Naves.

Naves toonde zich ontevreden over de gang van zaken. Hij vindt indringend overleg binnen de straf­rechtketen nood­zakelijk. ‘Dat loopt gewoon niet goed. Ik vraag me af of dit ronde­tafel­gesprek had plaatsgevonden als we een dergelijk overleg wel hadden gevoerd.’ Op de vraag van Ulysse Ellian (VVD) of het voorgestelde beleid van het OM mag binnen de staats­rechtelijke verhoudingen antwoordde hij: ‘De straf­beschikking is een bevoegdheid van het OM, en daarin kunnen ze ver gaan. Maar zoals het zich bij ons heeft aangediend, zou ik zeggen: het gaat net te ver.’ Otte gaf aan een vervolg­instructie voor te zullen leggen aan de Rechtspraak. ‘Niet voor instemming, maar wel om aan te geven wat de mogelijke impact is.’

Vervolgonderzoek P-G Hoge Raad

Inmiddels heeft de procureur-generaal (P-G) bij de Hoge Raad een vervolg­onderzoek aangekondigd naar de wijze waarop het OM strafzaken afdoet met straf­beschikkingen. De P-G is een onafhankelijk en zelfstandig instituut dat onder andere toezicht houdt op het OM.

Een debat met minister van Justitie en Veiligheid David van Weel staat in april gepland.