vak & mens

lawyers for lawyers

door Trudeke Sillevis Smitt

Judith Lichtenberg was betrokken bij de totstand­koming van het Europese verdrag tot bescherming van advocaten­rechten. ‘Het komt op een belangrijk moment.’

Het eerste verdrag ter bescherming van het advocatenberoep is een feit: de Raad van Europa nam op 13 maart de Europe Convention for the Protection of the Profession of Lawyer aan.

Dat is hoognodig, vindt Judith Lichtenberg, namens Lawyers for Lawyers als ‘observer’ bij de totstandkoming van het verdrag betrokken. ‘Het aantal landen waar advocaten pro­blemen ondervinden, neemt toe en het gebeurt ook steeds dichterbij. In 2017 lag er al een voorstel om tot een verdrag te komen, maar toen dachten we aan landen als Oekraïne, Turkije en ook wel Hongarije en Polen. Sindsdien zijn ook in bijvoorbeeld Griekenland advocaten bedreigd. In Engeland werden advocaten die asiel­zoekers bijstaan door leidende politici neergezet als activists of lefty lawyers. Een asieladvocaat werd met een mes bedreigd, een staf­mede­werker raakte gewond. Je kunt het verband nooit bewijzen, maar dergelijke retoriek schept een klimaat waarin mensen zich vrij achten zulke dingen te doen.’

Ook in Nederland staat de advocatuur onder druk. Lichtenberg: ‘Je ziet dat de agressie tegen advocaten toeneemt en dan is het belangrijk dat de overheid passend reageert. Bij de moord op Derk Wiersum gebeurde dat: de premier, de minister, de burgemeester spraken zich in de strengste bewoordingen uit, er kwamen maat­regelen om advocaten te beveiligen en hun weerbaarheid te vergroten. Maar het is duidelijk dat we waakzaam moeten zijn. Deze tijden laten zien dat de rechts­staat geen rustig bezit is. Het verdrag komt op een belangrijk moment en geeft een duidelijk signaal.’

Het verdrag benadrukt de fundamentele rol van advocaten en de professionele beroepsorganisatie van advocaten in de rechts­staat, legt Lichtenberg uit. ‘In de preambule staat dat advocaten een vitale rol spelen in het functioneren van de rechts­staat, in de toegang tot het recht en de uitoefening van rechten en vrijheden. En in het verdrag komt tot uitdrukking dat zij hun taken alleen kunnen uit­oefenen als zij veilig en onafhankelijk kunnen functioneren. Daarvoor is ook nodig dat politici advocaten niet ongefundeerd diskwalificeren door bijvoorbeeld te zeggen dat ze alleen maar eindeloos doorprocederen, of tegen ze fulmineren als ze iemand bijstaan die hen niet aanstaat, zoals nu in de Verenigde Staten gebeurt.’

Al had Lawyers for Lawyers de status van ‘observer’, het was zeker geen kwestie van alleen toekijken, vertelt Lichtenberg. ‘Wij praatten op gelijke voet mee en speelden samen met andere ngo’s advocaat van de duivel. We kennen de tactieken van landen die advocaten het leven zuur maken. Landen waar het goed gaat, konden zich bijvoorbeeld niet voor­stellen dat het tuchtrecht zou worden misbruikt om advocaten het werk onmogelijk te maken, terwijl wij daar veel voorbeelden van kennen. Dit leidde tot de bepaling dat advocaten die in strijd met de verdragsregels geschorst of geschrapt zijn, onder de bescherming van het verdrag blijven vallen.’

Het verdrag is het eerste bindende instrument op dit terrein. De individuele rechten die het toekent kunnen in hoogste instantie bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens worden ingeroepen. Tot nu toe was er alleen soft law, waaronder aanbevelingen van de Raad van Europa en de Basic Principles on the Role of Lawyers van de Verenigde Naties. Wat voegt het verdrag daaraan inhoudelijk toe? Lichtenberg: ‘Het is op sommige punten uitgebreider. Zo is de vrijheid van menings­uiting, die ook vastligt in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, specifiek voor advocaten geformuleerd en geplaatst in de context van hun beroep en de beroepsorganisaties. En van de beroeps­organisaties ligt nu niet alleen vast dat ze onafhankelijk zijn en zelfbestuur hebben, maar ook wat hun taken zijn, en dat verdragsstaten ervoor moeten zorgen dat ze die taken kunnen uitvoeren.’

Kan het verdrag in Nederland misschien de sociale advocatuur helpen, die door onderfinanciering ten onder dreigt te gaan? ‘Het hoofddoel van het verdrag is wel echt veiligheid en onafhanke­lijkheid waarborgen. Maar het omschrijft ook het recht van de beroepsorganisatie om zich uit te spreken over knelpunten in het functioneren van de rechts­staat en daarover voorstellen te doen, dat kun je ook toepassen op de sociale advocatuur.’

De staten zelf moeten de beroeps­organisaties ook op tijd en daad­werkelijk betrekken bij voorstellen die de beroepsactiviteiten van de advocatuur en hun eigen functioneren aangaan. Lichtenberg: ‘Denk aan de Wwft, die raakt aan de geheim­houdings­plicht.’ En de asielwets­voorstellen van minister Faber? ‘Die gaan over de toegang tot het recht van asiel­zoekers, daar is voor de advocatuur zeker een taak weggelegd.’

Lichtenberg ziet het verdag als een steun in de rug van de beroeps­organisaties om zich uit te spreken, niet alleen in eigen land, maar ook om solidair te zijn met andere landen. ‘We kunnen van elkaar leren, hoe je voorkomt dat de rechts­staat wordt ondermijnd en hoe je intervenieert als dat toch gebeurt. Je zag dat hier toen de Amsterdamse togadriehoek onlangs in de Telegraaf waarschuwde over de gevaren voor de rechts­staat in Nederland. Dat gebeurde ook omdat collega’s in Polen erop wezen hoe belangrijk het is om je vroeg uit te spreken. In het verdrag staat heel expliciet dat de beroeps­organisaties met elkaar en met intergouvernementele organisaties en ngo’s moeten kunnen samen­werken.’

Het verdrag treedt in werking als minstens acht landen tekenen, waarvan zes uit de Raad van Europa. Niet overal zit op dit moment een regering die de rechts­staat op handen draagt – voorziet Lichtenberg daar nog problemen? ‘De Raad van Ministers heeft het goedgekeurd, dan verwacht je ook de vervolgstap. Ik hoop dat het snel gebeurt.’