vak & mens

door Marco de Vries

De meeste advocaten zullen weleens namens hun cliënt de media te woord staan. Enkele advocaten hebben een vaste plek in een van de talkshows. Vleiend en spannend, maar ook glad ijs.

Waarom zijn er zo weinig zwarte mensen op televisie? Dat vroeg haar toen achtjarige zoon een keer aan straf­rechtadvocaat Natacha Harlequin (1973). ‘Daar had ik geen antwoord op. Vervolgens hoorde ik Jeroen Pauw in een interview zeggen dat ze geen geschikte vrouwelijke talkshowgasten konden vinden. Dus heb ik een keer naar zijn productiebedrijf gebeld. Ik wilde wel in de kaartenbak met deskundigen. Er was helemaal geen kaartenbak, beweerde de medewerker aan de lijn. Maar die is er natuurlijk wel.’

Waarschijnlijk is de fameuze rolodex of kaartenbak al een tijdje geleden vervangen door telefoon­geheugens en Excel-bestanden, maar dat de redacties in Hilversum vaak dezelfde pratende gezichten bellen, kan geen tv-kijker ontgaan. Veel advocaten mijden de publiciteit omdat hun cliënten gebaat zijn bij discretie. Maar de media besteden steeds meer aandacht aan strafzaken en er wordt ook meer geprocedeerd over maat­schappelijke kwesties. De meeste advocaten zullen daarom weleens gebeld worden door een journalist, en soms leidt dat tot een tv-interview. Advocaten die veel mediagenieke zaken doen, verschijnen vaak op televisie en zullen daardoor ook weer nieuwe cliënten trekken. Maar er zijn maar een paar advocaten die een vaste plek aan de talkshowtafel of in de amusements­carrousel weten te bemachtigen. Wat is hun motivatie? Hoe zijn ze er terechtgekomen? Hoe reageren collega’s en cliënten? En wat zijn de dilemma’s en valkuilen?

Na haar open sollicitatie hoorde Harlequin een hele tijd niets, maar in 2017 werd ze benaderd door M en De Wereld Draait Door om commentaar te geven op de schandalen rond Michael Jackson, Harvey Weinstein en Jeffrey Epstein. Samen met haar man runt ze het Haagse kantoor Taekema Harlequin Advocaten. Daarnaast verscheen ze steeds vaker op tv om te praten over strafzaken, maar ook over bijvoorbeeld racisme en de Black Lives Matter-beweging. Op Radio 1 was ze te horen als ‘Spraakmaker’ en duider.

In de zomer van 2020 maakte Johan Derksen in de talkshow VI een omstreden grap over activist en rapper Akwasi. Harlequin werd gevraagd om de degens met Derksen te kruisen. ‘De redactie had iedereen gebeld, maar niemand wilde. Ik keek niet naar dat programma, maar ging er toch zitten om Derksen rustig en genuanceerd van repliek te dienen.’

Het optreden maakte indruk en Harlequin kreeg aanbiedingen van verschillende zenders. Ze koos voor een nieuw format van Talpa, het dagelijkse peilingen­programma Dit vindt Nederland. ‘Presenteren is een vak apart’, zegt ze, ‘ik kreeg training en kon mijn werk als advocaat een tijdje zo organiseren, dat ik het kon combineren. Maar de kijkcijfers vielen tegen en na een paar maanden stopte het programma.’

De afgelopen jaren was ze gemiddeld twee keer per week juridisch duider bij SBS Shownieuws. ‘Ik heb dat met veel plezier gedaan en ik vind het belangrijk dat de kijkers goede informatie krijgen.’ Ze gaf commentaar op misdaadnieuws en actuele strafzaken. ‘Er zit een heel betrokken redactie die mij en de andere deskundigen van achtergrond­informatie voorziet. En regelmatig belde ik zelf ook nog met een collega-advocaat om dingen te checken. Want als de feiten niet kloppen, gaat je kop eraf.’

Dezelfde rol van crimedeskundige vervult Clarice Stenger (1980) al sinds 2017 aan de desk van RTL Boulevard. In het dagelijks leven doet ze straf- en ggz-zaken bij Meijers Canatan Advocaten, maar tot drie avonden per week schuift ze aan voor de uitzending. ‘Ik keek Boulevard al tijdens mijn studententijd en vond tv iets magisch hebben. Dat je bij zoveel mensen thuis binnenkomt,’ vertelt ze. Ze kende een eindredacteur van de show die haar een keer vroeg voor een uitzending, en daarna werd ze steeds vaker teruggevraagd.

Ze ziet het als haar taak om de juridische kwesties kernachtig maar toch genuanceerd te duiden. ‘Op misdaadnieuws wordt vaak vanuit de onderbuik gereageerd, dus ik vind het vakmatig interessant om daar iets tegenover te stellen. Ik belicht de zaken vaak vanuit de verdachte, terwijl collega-duider John van den Heuvel meer denkt vanuit het slachtoffer of de opsporing. Dat leidt soms tot discussie, als we samen in een uitzending zitten. Eigenlijk net als in de rechtszaal. Dat maakt het ook boeiend voor de kijker, denk ik.’

© ANP

Als doorgewinterde gast praat ze ook mee over andere onderwerpen, zoals mode of nieuwe series. ‘Ik kijk naar populaire realityprogramma’s zoals B&B Vol Liefde, zodat ik er ook over mee kan praten in de show. Dat is het leuke aan Boulevard. De afwisseling van heftig misdaadnieuws en luchtigheid. Ik zit er voor de zware onderwerpen, maar laat dus ook andere kanten van mijzelf zien.’

‘Als je niet open bent over wat je vindt moet je niet in zo’n show gaan zitten,’ zegt Job Knoester (1968), ‘als ik niet mijzelf ben dan werkt het niet.’ Als tbs-advocaat bij Knoester Van der Hut & Alberts Advocaten, zat hij weleens bij Pauw of Op1. ‘Dan kreeg ik vaak als commentaar van vrienden dat ik zo streng overkwam. Maar nu bij Vandaag Inside kan ik mijzelf zijn.’ Hij werd twee jaar geleden gevraagd om commentaar te geven op het schandaal rond RTL talentenjacht The Voice of Holland en promoveerde al snel tot vaste gast. ‘Ik heb toen getwijfeld of ik het moest doen, maar ik vind het ontzettend leuk. Het is van huis uit een voetbalprogramma en ik heb altijd gevoetbald op een hoog amateur­niveau. Ik voel me meer thuis in de voetbalkantine dan op een feest met advocaten. Tijdens de show neem ik geen blad voor de mond. Natuurlijk blijf ik me bewust van mijn gewone werk. Ik ga niet in detail over mijn seksleven praten. Maar ik kan wel hard lachen om de schuine grappen van de anderen. Dat doe ik thuis ook.’

In het programma kan alles van de hak op de tak voorbijkomen, van geopolitiek tot liveruzies, maar actuele strafzaken krijgen relatief weinig aandacht. Als Knoester een keer per week aanschuift, wordt hem doorgaans wel gevraagd een juridisch item te duiden. ‘Als het over mijn vak gaat, probeer ik de nuance te vinden. Ik vind het mooi dat ik bij VI een heel ander publiek bereik dan bij de publieke omroep.’

Maar wat als je eigen cliënt in het nieuws is? Je bent dan opeens extra interessant voor het programma, want je kunt inside informatie geven. Maar je hebt over dat dossier niet meer de afstand van de onafhankelijke commentator. Je bent gebonden aan geheim­houding en mag alleen spreken in het belang van de cliënt als die daar toestemming voor geeft. ‘Het is me de afgelopen jaren een paar keer overkomen dat een zaak van mijn kantoor nieuws werd,’ zegt Knoester, ‘en ik heb tot nu toe daarover dan niets gezegd bij VI. Als het in het belang van de cliënt en met zijn toestemming zou zijn, vind ik dat het wel kan. Als je van tevoren maar duidelijk maakt dat je over dat onderwerp spreekt als advocaat van die cliënt. Maar dat is dus nog nooit gebeurd.’

Ook Stenger heeft meerdere malen voor dit dilemma gestaan. Zo stond haar kantoor bijvoorbeeld zangeres Glennis Grace bij, na onlusten in een supermarkt. ‘Als het onverwacht aan de orde komt, zeg ik in de uitzending dat ik er niets over kan zeggen. Maar als ik het zie aankomen, zit ik er helemaal niet. Dat is een stelregel. Ik ruil dan bijvoorbeeld met een collega-deskundige. Je bent ontzettend kwetsbaar daarin. Ik wil de kritiek voor zijn en dat is tot nu toe altijd gelukt.’

Harlequin volgde de afgelopen jaren dezelfde lijn: ze werd niet ingeroosterd wanneer zaken waarin haar kantoor verdachten bijstond, aan bod zouden komen.

Maar afgelopen juni stond het rooster al vast, toen ze op het laatste moment gevraagd werd als adviserend advocaat van Ali B, die moest voorkomen voor aanranding en verkrachting. ‘Ik stond sowieso nog maar drie keer ingeroosterd en zou daarna, tijdens de lopende rechtszaak van Ali, niet in de uitzending verschijnen. Mijn onderwerpen in die drie resterende uitzendingen zouden over andere strafzaken of onderwerpen gaan.’ Maar de tweede uitzending kwam er op het laatste moment nieuws over de aanstaande zaak tegen Ali B. Er werd besloten dat Harlequin dan maar als advocaat van Ali B. zou reageren. Ze verliet vanaf dat moment de redactie­vergadering. ‘De uitspraak over Sander Dekker, die ik had voorbereid, werd kort voor de uitzending geschrapt en Ali B. werd opeens de opening.’

Harlequin gaf aan het begin van die uitzending duidelijk aan dat ze over dat thema alleen kon spreken als raadsvrouw van de rapper en voormalig jurylid van The Voice. ‘Ik wilde het kort houden, maar het is livetelevisie en de andere deskundigen stelden aanvullende vragen,’ blikt Harlequin terug. Tot overmaat van ramp viel er over het ‘breaking news’, een toevoeging aan de tenlastelegging, voor Harlequin niet zoveel te duiden en ging het gesprek al snel over de persoon van de verdachte. Al met al duurde het item, dat pas op het laatste moment in het draaiboek terecht was gekomen, langer dan gepland. Harlequin vertelde desgevraagd dat haar cliënt uitkeek naar de zitting van die week erop en ‘een sterke zaak’ had. Verder zei ze te verwachten dat ‘er een bom ontploft gedurende de zittingsdagen’ en dat ze zich verbaasde over het straf­rechtelijk onderzoek. Ze bedoelde dat er van de beschuldigingen vanuit het programma BOOS niet veel was overgebleven in het dossier. Naar haar idee explosief nieuws voor de rechtbank­verslaggevers. ‘Vergelijkbare observaties over het straf­rechtelijk onderzoek en de bewijs­middelen waren achteraf ook gemaakt door andere duiders zoals John van den Heuvel. Maar ik was advocaat van Ali, dus het kwam anders over.’

De dagen erna was er veel kritiek op de uitzending in columns en vanaf andere talkshow­tafels. ‘Dat was vaak op basis van verdraaide of onvolledige citaten. En er werd gesproken over een “dubbele pet”, waarbij ik nou juist expliciet het ene petje had afgedaan en het andere had opgezet.’ Anders dan ze had verwacht, bleek een week later dat weinig journalisten belang hechtten aan het feit dat de ten laste gelegde feiten niets met het oorspronkelijke schandaal rond The Voice te maken hadden. Het grootste nieuws was voor velen een huilende Ali B tijdens de zitting, die zich geen dader maar slachtoffer voelde.

Na de kritiek werd in samenspraak met Talpa besloten dat Harlequins bijdrage aan Shownieuws werd opgeschort, totdat de zaak bij de rechtbank afgelopen zou zijn. Voor het hoger beroep van Ali B. heeft Harlequin zich niet opnieuw gesteld. ‘Mijn rol in het team was adviserend en die taken zaten erop.’ Er volgden gesprekken met de hoofdredactie van Shownieuws over een terugkeer aan de desk. ‘We kwamen er niet uit.’ In december werd bekend dat ze niet zou terugkeren als duider in Shownieuws. ‘Het heeft me zeker doen nadenken,’ reageert Harlequin, ‘het is een steeds wankeler evenwicht tussen feiten en emoties. In deze tijd waar naar mijn idee de feiten er minder toe doen, roept dat nieuwe vragen op voor de duiders in tv-programma’s. Het is waarschijnlijk beter je helemaal te laten uitroosteren, indien een zaak waarbij jij als advocaat betrokken bent zoveel publiciteit trekt.’

Een andere valkuil van tv-werk is dat het de overhand kan nemen en ten koste kan gaan van de advocatuur. Het bekendste voorbeeld daarvan is Bram Moszkowicz, die zich jarenlang warmde aan het licht van zo veel mogelijk tv-schijn­werpers en daarnaast ook nog een zeer veeleisende praktijk draaiende moest zien te houden. Dat hij daarbij zoveel ernstige steken liet vallen, zal deels ook te maken hebben gehad met zijn vele media­verplichtingen en ambities. In 2013 werd hij geschrapt van het tableau en stopte ook zijn werk voor Boulevard. De juridisch adviseur is nu alweer jaren vaste duider bij Shownieuws. ‘Ik vind dat hij dat goed doet,’ zegt Knoester, ‘het blijft belangrijk dat daar deskundige mensen zitten, die het helder kunnen uitleggen voor het grote publiek.’

Ook bij Prem Radhakishun ging zijn mediawerk ten koste van zijn advocaten­praktijk en ook hij werd uiteindelijk geschorst. Zijn journalistieke werk staat momenteel op een laag pitje, na het beëindigen van zijn radio­programma voor omroep Powned in 2022. Omgekeerd werd Khalid Kasem vorig jaar juist gedwongen te stoppen met zijn tv-werk, na beschuldigingen over zijn verleden als advocaat. Een onderzoek daarnaar door de rijksrecherche duurt al een jaar en een woordvoerder van het Openbaar Ministerie kan niet zeggen wanneer de uitkomst kan worden verwacht. In december werd bekend dat Kasem hoe dan ook niet terugkeert als presentator bij BNNVara. ‘Ik vind dat dit soort onderzoeken veel te lang duren,’ zegt Knoester, ‘de beschuldiging van omkoping is ernstig. En de uitleg van Kasem, dat hij zo zijn cliënt een openstaande rekening wilde laten betalen, is ook niet acceptabel. Maar zodra de zaak is afgedaan, mag hij van mij weer op tv.’ Ook een terugkeer naar de advocatuur is een optie.

Terug naar de kaartenbak: bekende televisie­persoonlijk­heden worden vaak gevraagd voor andere tv-programma’s, die ver afstaan van het werk als advocaat. Zo deed Harlequin mee aan The Masked Singer en zit ze in het SBS-programma Het Jaar Van… ‘Ik vind zingen en dansen heel leuk, dus dat heb ik gedaan. Maar ik ben wel kritisch en zeg ook vaak nee.’ Stenger houdt ook meestal de boot af bij amusements­programma’s. Ze zat afgelopen jaar wel in het amusementsprogramma Jachtseizoen. ‘Wie is de Mol? zou ik ook doen, want dat vind ik een mooi spel. Maar Expeditie Robinson zeker niet. Ik zie mezelf niet op tv in bikini rondlopen. Je blijf toch advocaat.’ Knoester zei ja tegen het programma De Kist, ‘omdat ik die interviewer goed vind.’ Maar voor veel uitnodigingen bedankt hij. Een programma hoeft voor hem niet per se zwaar te zijn, maar moet ook geen afbreuk doen aan het werk van advocaat.

Stenger, Harlequin en Knoester krijgen vooral positieve reacties op hun werk. Cliënten vinden het leuk en advocaten onderkennen het belang van goede voorlichting. ‘Ik heb zelfs een paar keer een rechter in het studiopubliek gezien,’ vertelt Knoester, ‘die vraagt me dan om zijn bezoek niet verder te verklappen. Het is een guilty pleasure. Zelfs leden van de Hoge Raad kijken regelmatig, zo hebben ze me laatst op een bijeenkomst verteld. Toen was ik wel verbaasd.’