vak & mens
lawyers for lawyers
Wat betekent het om verdediger van de Rule of Law te zijn onder Trump-II? Shock overheerst nog, blijkt uit een videogesprek met Martin Flaherty en Valerie Doescher van de American Association for the International Commission of Jurists in New York.
‘Het is alsof er honderden drones boven ons vliegen,’ zegt Martin Flaherty. President Trump heeft deze eerste maand de VS overspoeld met decreten die de rechtsstaat tarten, terwijl Elon Musk met een kettingzaag de ambtenarij te lijf gaat. ‘We voelen ons overdonderd. Door de omvang, hele delen van de overheid die worden gesloten. Maar ook door de sfeer die het ademt. Het is duidelijk bedoeld om te intimideren.’
Wat zijn de grootste zorgen? Internationaal ziet Flaherty drama’s op vele fronten. ‘Door ontwikkelingsorganisatie USAID te stoppen, raken mensen verstoken van schoon water, voedsel en gezondheidszorg. Tien-, zo niet honderdduizenden mensen zullen hierdoor sterven. Het betekent het einde van de Verenigde Staten als soft power, en we laten het aan China om dat gat te vullen, we schieten onszelf ermee in de voet. Ook door Oekraïne te laten vallen. Het zijn niet alleen morele gruweldaden, ze tonen ook een veel te beperkt inzicht in onze eigen belangen.’
En binnenslands? Flaherty: ‘Het meest acute probleem is op dit moment dat de president probeert geld dat het Congres aan bepaalde doelen heeft toegewezen niet uit te geven. Terwijl het hier historisch gaat om een kernbevoegdheid van het parlement, vervolgens het Congres. De grote vraag is: hoever kan Trump gaan in het negeren van de wensen van het Congres?’
Valerie Doescher: ‘Daarnaast zie je de eerste tekenen dat de grens tussen de presidentiële macht en justitie verdwijnt. In New York loopt een strafzaak tegen burgemeester Adams, die wordt beschuldigd van corruptie. Het ministerie van justitie heeft gezegd dat die aanklacht moet worden ingetrokken. De hoofdofficier weigerde dit, omdat er geen goede reden voor was.’ Flaherty: ‘Acht mensen van het federale OM in New York hebben ontslag genomen omdat ze de zaak niet wilden beëindigen. Uiteindelijk hebben ze iemand gevonden die het wel wilde doen. Maar de rechter heeft er ook nog wat over te zeggen, die is het aan het overwegen.’
Deze rubriek focust op advocaten wereldwijd die problemen ondervinden in of door hun werk. De redactie werkt daarin samen met Lawyers for Lawyers (L4L). Deze organisatie ondersteunt advocaten die onder druk staan, lobbyt voor een vrije en onafhankelijke advocatuur en stimuleert advocaten op te komen voor mensenrechten en fundamentele vrijheden. Doneren kan op rekeningnummer NL69ABNA0489938655 ten name van Advocaten voor Advocaten (L4L).
Staat hij ook onder druk? ‘Nog niet, maar wees niet verbaasd als rechters het moeilijk gaan krijgen. In Trumps eerste termijn werden rechters die onwelgevallige beslissingen namen al uitgescholden.’
Ook overheidsjuristen op departementen hebben het moeilijk, zegt Doescher. ‘Moet je je indenken dat je plotseling moet verklaren dat je loyaal bent aan Trump. Een keuze tussen je baan verliezen of in feite een politieke benoeming aanvaarden.’ Doescher haalt Russell Vought aan, die ondanks felle tegenstand van de democraten werd benoemd tot hoofd van het Office of Management and Budget. Vought zei eerder dat hij wilde dat ‘de bureaucraten traumatisch geraakt’ worden. ‘We willen dat ze ’s ochtends niet naar hun werk willen, omdat ze steeds meer als de slechterik worden gezien.’
Wat kan de AAICJ, als voorvechter van mensenrechten en de Rule of Law, doen tegen deze overmacht aan negatieve krachten? Flaherty: ‘In de eerste plaats standvastig doorgaan met onze projecten.’ En om het tij in de VS te keren? ‘Het is nu nog moeilijk te weten waar we op in moeten zetten. Maar ons gereedschap zijn publieke verklaringen en rapporten, publiekseducatie en invloed uitoefenen via de VN en via rechtszaken, bijvoorbeeld als amicus curiae. En we zoeken samenwerking met andere landen. Wie had gedacht dat wij nog eens steun zouden zoeken waar wij eerder de rechtsstaat promootten, zoals Turkije, China, Mexico.’ Doescher: ‘Coalities, zoals we die ook hebben met Lawyers for Lawyers in Nederland, zijn heel vruchtbaar. Alle middelen die we hebben ingezet voor andere landen kunnen we nu inzetten met de blik naar binnen.’
De American Association for the International Commission of Jurists (AAICJ) in New York bestaat uit rechters en advocaten. De organisatie zet zich in voor de Rule of Law in de VS en ondersteunt juristen die zich daarvoor elders inzetten. Martin Flaherty is president van de AAICJ en als professor constitutioneel recht verbonden aan onder andere Columbia Law School. Valerie Doescher is Executive Administrative Director van de AAICJ en advocaat in New York.
Intussen zitten advocaten ook niet stil. Flaherty: ‘Veel rechtszaken tegen het nieuwe beleid worden gewonnen, maar de vraag is wat het Supreme Court zal doen. Gaat het in tegen Trump, en zo ja, trekt hij zich daar wat van aan? Als dat niet zo is, hebben we een constitutionele crisis. Of gaat het Supreme Court dat uit de weg door zijn oordeel aan te passen? Dan is de zaak feitelijk ook verloren.’
Hoe het dan verder moet weet hij niet. ‘Dan zijn we in héél onbekende wateren. Er zijn al veel checks-and-balances verdwenen – de scheiding der machten wankelt, de partijen houden de president niet in toom, de pers staat op een zijspoor door social media, die de president in zijn zak heeft. Dan hebben we alleen nog de staten – die traditioneel niet aan de mensenrechtenkant staan. Maar goed, de helft is democratisch, zij zouden tegengas kunnen geven.’
Zover is het niet. De weerstand lijkt groeiende. Flaherty: ‘Republikeinse Congresleden kregen bij terugkeer in hun staten veel kritiek van eigen kiezers.’ Advocaten zijn tot nu toe, denken Flaherty en Doescher, meer dan gemiddeld gekant tegen het beleid van Trump. ‘Maar,’ zegt Flaherty, ‘ik heb in andere landen gezien dat dat kan afnemen als het erop aankomt. Velen kiezen dan liever voor geld verdienen dan voor principes.’
En autoritaire leiders hebben het niet zo op de advocatuur. Flaherty: ‘We zagen daar al een eerste teken van toen de American Bar Association zich uitsprak tegen bepaalde decreten. De reactie was: we gaan niet meer participeren in events die door de ABA worden georganiseerd. Het dwarsbomen van advocaten heeft een versterkend effect: je raakt ook hun cliënten.’ Doescher zegt: ‘Het ergst vind ik dat de meest kwetsbare mensen voor hun rechtsbijstand afhankelijk zijn van fondsen die vaak indirect van de overheid afkomstig zijn. Als die verdwijnen, worden de mensen die het al zwaar hebben weer het ergste geraakt.’
Daags na het interview is de eerste directe maatregel tegen advocaten een feit. Trump laat de ‘security clearances’ intrekken van de advocaten van het kantoor Covington & Burling die optreden voor Jack Smith, de speciaal aanklager die strafzaken tegen Trump voorbereidde. Zijn advocaten krijgen dus geen toegang meer tot gevoelige overheidsinformatie.