vak & mens

lawyers for lawyers

door Trudeke Sillevis Smitt

Jeroen Mencke was met Lawyers for Lawyers in Georgië. ‘Het kan ook fout gaan in een land met een best goed ontwikkeld systeem.’

De Georgische balie, dat is er een om serieus te nemen, merkte Jeroen Mencke toen hij dik een maand geleden in Tbilisi was. Mencke is tuchtrechtadvocaat en vrijwilliger bij Lawyers for Lawyers met als aandachtsgebied Oost-Europa. Op verzoek van de Georgische orde van advocaten gaf hij samen met medevrijwilliger collega Hein Karskens een training aan leden van hun tuchtcollege (‘Ethics Commission’), over de organisatie van de advocatuur en beroepsethische kwesties.

‘We gaven eerder trainingen aan de balies in Kirgizië en Kazachstan, daar staat alles nog in de kinderschoenen qua regelgeving en organisatie van de advocatuur. Het ging toen vooral over: hoe zorg ik dat ik onafhankelijk van de overheid ben? In Georgië is dat heel anders, het systeem lijkt behoorlijk op wat wij hebben. Tot voor kort was Georgië ook helemaal geen aandachtsland voor Lawyers for Lawyers. Maar met de onlangs aangenomen “Russische wet” en de spanningen rond de verkiezingen in Georgië leek het een goed moment om erheen te gaan.’

Grapjes

Het bezoek vond plaats vóór de verkiezingen van 26 oktober, die leidden tot de betwiste meerderheidswinst van de Russischgezinde partij Georgische Droom. Mencke: ‘Wij wisten van tevoren niet hoe de mensen die we gingen ontmoeten erin stonden. Uit eerdere gesprekken die Lawyers for Lawyers voerde met Georgische advocaten kwam naar voren dat de orde van advocaten weinig van zich liet horen, niet echt opkwam voor de advocaten en de rechtsstaat. Maar de sfeer viel ons – in elk geval bij dit gezelschap van tuchtechters-advocaten – erg mee. Iedereen was zeer met het onderwerp bezig en er heerste hoop dat de oppositie zou winnen. Ze waren overtuigd dat Georgische Droom in elk geval geen absolute meerderheid zou halen. Wel waren er grapjes: hoe is het bij jullie? Anders komen we wel naar Nederland!’

Met de macht mee

De organisatie van de orde in Georgië mag dan lijken op de Nederlandse, verschillen zijn er ook. Mencke: ‘Het verbaasde ze dat er bij ons rechters in de tuchtcolleges zitten: bemoeien die zich ermee hoe wíj́ ons als advocaten moeten gedragen? Je voelt het sentiment dat niet alle rechters daar even goed en betrouwbaar zijn. Geen brede corruptie, maar wel bepaalde rechters die een zwaar stempel drukken en met de macht meebeslissen. Bij ons klinkt vanuit de samenleving eerder de roep om méér rechters in de tuchtrechtspraak, uit vrees dat advocaten elkaar de hand boven het hoofd houden.’

Overigens gaat het er in appel in Georgië dan weer opeens heel anders aan toe: ‘Dan beslist gek genoeg het hoogste rechtscollege, dat geheel uit rechters bestaat. Maar de mogelijkheden voor beroep zijn zeer beperkt,’ aldus Mencke.

Dat de tuchtrechters rechtstreeks worden gekozen door de leden van de balie heeft zo zijn nadelen. ‘Een van de leden vertelde dat ze wel had willen stoppen, maar zich weer verkiesbaar had gesteld omdat ze vreesde dat een kandidaat met een zwaar tuchtrechtelijk verleden zou winnen. Ik denk dat ons systeem iets meer waarborgen biedt, zowel voor de kwaliteit als voor de onafhankelijkheid van de tuchtrechters.’

Privé of niet privé

Natuurlijk ging het ook over het gedragsrecht. De vrijheid van meningsuiting is een belangrijk onderwerp, vertelt Mencke. Georgië is onderdeel van de Raad van Europa. ‘We bespraken met name: hoe pas je als tuchtrechter de kaders van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de uitleg door het Hof in Straatsburg toe? In Georgië kennen ze niet ons onderscheid in de verschillende hoedanigheden: zuiver privé, met een link naar het beroep of echt als advocaat. Als zij iets op Facebook zetten – een veelgebruikt medium in Georgië – zien zij dat volledig als privéhandelen. Wij vroegen: maar staat er dan bij dat je advocaat bent? Dat vonden ze een interessante invalshoek.’

De discussie over de geheimhouding was er eentje ‘voor gevorderden’. Mencke: ‘Ze zijn in Georgië bezig met privacy- en anti-witwaswetgeving – misschien als voorsortering op EU-lidmaatschap, al liggen die onder­handelingen helemaal stil. Ze zaten met de vraag hoe de anti-witwasregels zich verhouden tot de geheim­houdings­plicht. Wij konden vertellen hoe dat in Nederland is geregeld.’

Basisvertrouwen

Wat bracht het bezoek Mencke? ‘Het deed mij weer beseffen dat het ook fout kan gaan in een land dat een best goed ontwikkeld systeem heeft. Als op dit moment bijvoorbeeld in Nederland een advocaat een zware maatregel krijgt omdat hij de vrijheid van meningsuiting te buiten is gegaan, dan is mijn eerste reflex toch dat de bewuste advocaat over de schreef is gegaan. Je hebt een bepaald basisvertrouwen in de instituties. Maar wat als er alle aanleiding is om bijvoorbeeld een premier stevig persoonlijk te bekritiseren – een voorbeeld van de leden van de Ethics Commission in Georgië? Zoals Jonathan Soeharno onlangs in NRC zei: wij moeten niet de illusie hebben dat het hier niet fout kan gaan. Advocaten zien bij uitstek hoe de rechtspraak en de overheid functioneren en moeten verkeerde mechanismen aan de kaak stellen.’