vak & mens

lawyers for lawyers

door Trudeke Sillevis Smitt

Wat kun je als mensenrechtenadvocaat nog doen als je je land in oorlog hebt moeten verlaten? Samier Makeen uit Soedan zet de juridische strijd voort met andere middelen.

In Nederlandse kranten lees je maar mondjesmaat over Soedan, terwijl van de 45 miljoen inwoners meer dan de helft dringend voedselhulp nodig heeft en meer dan tien miljoen mensen zijn ontheemd. Intussen wordt de mensenrechtensituatie er elke dag slechter, vertelt de bekende mensenrechtenadvocaat en -activist Samier Makeen in een videogesprek vanuit Nairobi in Kenia. ‘De bevolking wordt vernietigd door de partijen die haar zou moeten beschermen.’

Die partijen, dat zijn het Soedanese leger (SAF) van president Burhan en de paramilitaire militie Rapid Support Forces (RSF). Zij vochten aanvankelijk in verschillende conflicten zij aan zij, maar zijn sinds april 2023 in een onderlinge strijd verwikkeld om de macht. Makeen: ‘De mensen willen geen militaire regering, ze moeten stoppen met de oorlog en een burgerregering vormen. Mensen willen dat er verantwoording wordt afgelegd en recht wordt gedaan. Daarom willen beide legers hun het zwijgen opleggen.’

Makeen werkt al jaren als mensenrechtenadvocaat, bijvoorbeeld voor de mensen die meededen aan de Soedanese revolutie in 2018 en door toenmalig president al-Bashir werden gevangengenomen. Hij spreekt zich publiekelijk uit tegen de doodstraf, onrechtmatige detentie en marteling. Hij kwam op voor vrouwen- en kinderrechten en richtte het Soedanese Defenders Center For Legal Aid op dat rechtsbijstand verleent en rapporteert over martelingen en executies.

Uitgestapt

Ook was Makeen vicevoorzitter van de Soedanese National Human Rights Commission. ‘Daar ben ik in 2022 uitgestapt omdat de commissie niet onafhankelijk was. We werden continu tegengewerkt en de voorzitter had sterke banden met de RSF, hij liet zich door hen betalen. Ter illustratie: na mijn vertrek gaf de commissie de RSF een mensenrechten­prijs.’

Makeen pleitte er voor om de mensen die misdaden tegen de menselijkheid en oorlogs­misdaden pleegden, zoals in Darfur, persoonlijk ter verantwoording te roepen. ‘Maar de rechtspraak in Soedan is volledig gepolitiseerd. Ik stelde voor dat ze de wet en de grond­rechten zouden gaan volgen in plaats van het regime. Drie keer werd ik gearresteerd omdat ik mijn werk deed, dat zou nóóit moeten kunnen, als advocaat zou je immuniteit moeten hebben. Maar daar hebben zij geen boodschap aan. Ik diende een klacht in, maar die werd geweigerd.’ In 2021 kreeg Makeen de Frans-Duitse Prijs voor de mensenrechten en de Rule of Law.

Uiteindelijk moest Makeen onderduiken. ‘Alles in mijn kantoor werd vernietigd. Ik ging van plek naar plek tot ik het land kon ontvluchten. Toen arresteerden de autoriteiten mijn zwager, die ook advocaat is, om erachter te komen waar ik was. Gelukkig wist hij ze ervan te overtuigen dat ik al in het buitenland zat.’

Nairobi

Makeen verblijft nu het grootste deel van de tijd in de Keniaanse hoofdstad Nairobi. ‘Ik werk aan een praktisch handboek over de doodstraf waar ik mij altijd tegen heb verzet. En er is hier ook een hoofdkantoor van de Verenigde Naties en een grote Soedanese gemeenschap. Van hieruit kan ik dus blijven strijden voor gerechtigheid.’ Hoe doe je dat, op afstand? ‘Door, via de contacten in Soedan, te monitoren en vast te leggen wat daar gebeurt, en daarover verslag te doen aan de African Commission on Human and Peoples’ Rights en de door de VN ingestelde Fact-Finding Mission.’

Die ‘FFM’ bracht op 6 september een verslag uit dat spreekt van tienduizenden dodelijke slachtoffers en talloze oorlogsmisdaden van beide partijen, waaronder verkrachting, onrechtmatige detentie en marteling. De commissie pleit voor een onafhankelijke vredesmacht om de bevolking te beschermen en voor een (aan het Internationaal Strafhof te liëren) rechtsprekende autoriteit om oorlogsmisdrijven van beide partijen te beoordelen. Makeen: ‘Tot nu toe heeft de missie alleen op afstand gewerkt, ik vind dat ze het werk moet voortzetten on the ground in Soedan, om rechtstreeks met slachtoffers te kunnen spreken. Op dit moment is dat gevaarlijk, maar nader onderzoek in het land zelf is héél belangrijk.’

Ook ligt er, vertelt Makeen, een belangrijke toekomstige taak voor juristen om het wettelijke en het justitiële systeem in Soedan te hervormen. ‘Ik heb daar een algemene opzet voor gemaakt en kan zodra de tijd rijp is beginnen met het maken van concrete plannen. Essentieel is dat Soedan internationale mensenrechtenverdragen ondertekent en respecteert en zich aansluit bij het Internationaal Strafhof.’

Hulpvraag

Er is volgens Makeen in Soedan nog onvoldoende kennis om zo’n nieuw systeem vorm te geven. ‘We moeten onze juristen hierin trainen en kunnen daarbij goed de hulp gebruiken van collega’s in andere landen. De contacten die we hebben met Lawyers for Lawyers zijn heel nuttig.’

Ondanks de diepe ellende waarin zijn land verkeert, heeft Makeen ‘in het algemeen’ hoop. ‘Vele Soedanezen worstelen en strijden voor rechtvaardigheid en verant­woordelijk­heid. Waar een wil is, is een weg.’