van de nova

‘Mijn huisadres heb ik inmiddels laten afschermen’

‘Ik kom je wel even opzoeken achter je bureautje’, ‘Als je niet doet wat ik zeg, zorg ik ervoor dat je niet meer kunt lopen’ en ‘Ik weet je familie te vinden’. Zomaar wat verwensingen die advocaten naar hun hoofd geslingerd krijgen tijdens hun werk.

Steeds meer advocaten krijgen te maken met agressie, bedreiging en/​of intimidatie tijdens het uitoefenen van hun vak. In 2022 kreeg 50 procent van de advocaten te maken met agressie, bedreiging en/​of intimidatie. In 2024 is dat percentage gestegen naar 55. Dit blijkt uit onderzoek van Ipsos I&O in opdracht van de Nederlandse orde van advocaten (NOvA). De bedreigingen gaan verder dan het uiten van een dreigement. Ook bedreigingen met een mes, bekrassen van de auto, de weg versperren, eindeloos bellen en appjes sturen en fysiek contact komen voor.

Bekraste auto

Bij 43,6 procent van de advocaten die deelnamen aan het onderzoek ging het om meerdere incidenten in het afgelopen jaar. Ook Sylvia Broeseliske, curator en advocaat op het gebied van vastgoed- en insolventierecht maakt bedreigingen mee. ‘Boze failliet verklaarde personen komen geregeld voor. Op zich is dat logisch. Er gaan een heleboel emoties gepaard met een faillissement. Het zijn vaak mensen die persoonlijk failliet zijn of bestuurders van failliete vennootschappen. Van werknemers die ik als curator ontsla, heb ik weinig last. Eén van de bestuurders van een failliete vennootschap maakte het wel heel erg bont. Hij bekraste mijn auto terwijl die bij mij thuis voor de deur stond. Na aangifte en reparatie deed hij het gewoon nog een keer.’

Voor Broeseliske horen dit soort bedreigingen er een beetje bij. Als curator is zij gewend om stevig in haar schoenen te staan. ‘Het was een mooie auto, maar het is slechts materiaal. Van dergelijke handelingen word ik niet zo snel bang, eerder boos. NOvA-bestuurder Maaike Bomers reageert: ‘Advocaten moeten hun werk in het kader van een goede rechtsbedeling in een veilige omgeving kunnen doen. Elke vorm van druk of dreiging is onacceptabel. Dreiging en agressie zijn helaas geregeld onderdeel van het werk van advocaten, maar horen er echt niet bij. Dat moeten we ons wel blijven realiseren.’

Nadelige effecten

De dood van Derk Wiersum, vijf jaar geleden, heeft een enorme schokgolf veroorzaakt. Niet alleen in de maatschappij, maar ook in de advocatuur. Maaike Bomers: ‘Advocaten zijn zich nu bewuster van het feit dat de veiligheid op het spel kan staan. Niet alleen bij advocaten die strafrecht doen, maar ook bij de rest van de advocatuur.’ De kans om een incident mee te maken, is het grootst voor advocaten die werken in het huurrecht, personen- en familierecht, de algemene praktijk, het strafrecht en het vreemdelingen­recht, zo blijkt uit het onderzoek. ‘Het zijn rechts­gebieden waarbij mensen in de kern van hun bestaan worden geraakt en emoties hoog oplopen,’ aldus Bomers. Bij 53 procent van de incidenten komt de agressie van de eigen (voormalige of huidige) cliënt. Bij 33 procent van de incidenten komt de agressie van de wederpartij.

Doe aangifte

Slechts 7 procent van de advocaten doet aangifte (in 2022 was dit 5 procent). De meest genoemde redenen om dit niet te doen zijn: het incident was niet ernstig genoeg, het was geen strafbaar feit, het heeft geen zin en het hoort bij mijn functie. De NOvA adviseert om zo veel mogelijk aangifte te doen omdat dit belangrijk is voor het aanpakken van bedreigingen. Bomers: ‘Als de advocaat doorbreking van de geheimhoudingsplicht overweegt, moet hij volgens jurisprudentie van het Hof van Discipline daarover voorafgaand met de lokale deken overleggen. De lokale deken kan – vanwege het lokale netwerk – verschillende dingen doen voor de bedreigde advocaat, zoals de advocaat in contact brengen met het lokaal Openbaar Ministerie. Het OM kan de advocaat onder meer begeleiden bij het doen van aangifte en bekijken of het verstandig is om beveiligings­maatregelen te nemen.’ Ze vervolgt: ‘De centrale van de NOvA-noodtelefoon kan advocaten ook in contact brengen met de lokale deken. Zeg bij de aangifte dat u advocaat bent. Advocaten vallen onder het stelsel “Veilige Publieke Taak (VPT)”. Noem deze term bij de aangifte. De aangifte wordt dan met voorrang behandeld en de strafeis is hoger.’ Aangifte doen was voor Broeseliske logisch: ‘Het ging hier duidelijk om een strafbaar feit.’

Praat erover

De impact van de incidenten is groot: 67 procent van de deelnemende advocaten ervoer na een incident nadelige effecten, zoals verminderd werkplezier, verandering in gedrag op het werk en impact op de geestelijke gezondheid. Een kwart overweegt zelfs te stoppen als advocaat. Deelnemers aan het onderzoek laten weten kritischer te worden als ze een cliënt aannemen, zich minder vrij te voelen om op te treden als advocaat en waakzamer te zijn.

‘Praat erover,’ adviseert Bomers. ‘Wie niemand in zijn eigen omgeving heeft om erover te praten, kan altijd bellen met onze hulplijn LawCare. Dit is de telefonische hulplijn voor advocaten met problematiek van persoonlijke aard, zoals stress. Ook de lokale deken kan zoals gezegd in verschillende opzichten behulpzaam zijn. Als u uw onafhankelijkheid vreest te verliezen, kunt u ook de NOvA Vertrouwens­advocaat bellen.’ Bomers vervolgt: ‘Laat ook uw werkgever en/​of collega’s weten dat u wordt bedreigd. Dit heeft namelijk niet alleen impact op u, maar ook op de rest van het kantoor.’ Broeseliske: ‘Mijn huisadres heb ik inmiddels laten afschermen bij de Kamer van Koophandel. Sindsdien zijn er geen bedreigingen meer bij mij thuis geweest.’

Rol eigen kantoor en digitale weerbaarheid

Nieuw dit jaar was de uitvraag naar digitale criminaliteit. Uit het onderzoek blijkt dat 69 procent van de advocaten weleens met phishing te maken heeft gehad, 25 procent met malware, 7 procent met ransomware en 5 procent met een DDoS-aanval.

Ook is gekeken naar de rol van het eigen kantoor. 58 procent van de advocaten vindt dat het eigen kantoor adequaat reageert op bedreiging, intimidatie en agressie. Voorlichting en training via kantoor kunnen nog beter. 23 procent vindt dit onvoldoende, terwijl 37 procent vindt dat hier wel voldoende aandacht aan is besteed. Bomers: ‘Werkgevers kunnen veel doen. Ze kunnen preventieve maatregelen opnemen in de RI&E-analyse van het kantoor, een weerbaar­heids­training organiseren, een veiligheidsscan van het kantoor laten maken, met het kantooradres aangifte doen voor hun bedreigde collega, stimuleren dat ook over nare ervaringen met elkaar gesproken wordt en nazorg bieden. De NOvA onderzoekt of advocaten­kantoren behoefte hebben aan meer ondersteuning hierbij.’ Broeseliske: ‘Toen we verhuisden naar een nieuw pand, hebben we besloten maatregelen te nemen. We hebben nu in ons pand “schillen” ingebouwd waardoor je na het aanbellen eerst in een ruimte komt waar je niet verder kunt. Pas als wij jou toelaten, kun je naar de spreekkamer. Maar ook dan kom je niet in het kantoorgedeelte. En ons personeel is overal op voorbereid.’

NOvA-initiatieven

Het onderzoek wordt om de twee jaar herhaald, zodat de ontwikkelingen gemonitord kunnen worden. De NOvA beschikt daardoor over actuele data op basis waarvan maatregelen genomen en activiteiten ondernomen kunnen worden. Samen met het ministerie van Justitie en Veiligheid en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) werkt de NOvA aan het vergroten van de veiligheid en weerbaar­heid van de advocatuur. De NOvA biedt diverse initiatieven aan om advocaten weerbaarder te maken: de weerbaar­heids­trainingen, de Vertrouwens­advocaat, de NOvA-noodtelefoon, de noodknop, LawCare en de veiligheidsscan van het kantoor. Al deze initiatieven worden sinds december 2023 extra onder de aandacht van de advocatuur gebracht via een campagne.

Uit het Ipsos I&O-onderzoek naar agressie, bedreiging en intimidatie bij advocaten blijkt dat de bekendheid van deze middelen is toegenomen. 70 procent van de advocaten is bekend met de weerbaar­heids­trainingen die de NOvA aanbiedt. Dat was twee jaar geleden nog 47 procent. 46 procent weet van de noodtelefoon. In 2022 was dit nog maar 32 procent. De in december 2023 gestarte Vertrouwens­advocaat is al bekend bij bijna de helft van de advocaten. Bomers: ‘Het is goed dat de bekendheid van onze initiatieven onder advocaten is toegenomen, maar onze maatregelen zouden natuurlijk eigenlijk niet nodig moeten zijn.’