actueel

lawyers for lawyers

door Trudeke Sillevis Smitt

De Myanmarese mensenrechtenadvocaat Zar Li Aye zet, als balling in Bangkok, op afstand haar werk voort. Met spanning volgt ze de ontwikkelingen: is de junta aan het instorten?

Myanmar, januari 2021. Advocaat Zar Li Aye, verbonden aan de International Commission of Jurists, is volop bezig met haar missie: verbetering van het rechtssysteem in haar land. ‘Als strafadvocaat van mensen uit achtergestelde groepen zag ik dat het recht hen niet beschermde, dat mensen niet gelijk werden behandeld. Ik was in gesprek met de rechtspraak, het Openbaar Ministerie en de orde van advocaten over hervormingen,’ vertelt ze in een Zoom-gesprek. ‘Er waren net verkiezingen geweest en ik had al een aantal nieuw verkozen parlementariërs gesproken. We zeiden tegen elkaar: laten we verder praten na jullie beëdiging.’

Maar zover kwam het niet. Op 1 februari 2021 pleegde het leger een coup, de verkozen leider Aung San Suu Kyi werd gevangengenomen. ‘Alles stortte in,’ zegt Aye. Politici en ook veel advocaten die deelnamen aan de protesten werden gearresteerd.

Wapens

Aye was een van de advocaten die hen verdedigde. ‘De arrestaties waren in strijd met de wet, procedureregels werden niet gevolgd,’ vertelt ze. ‘Maar als we dat aan de orde stelden, zeiden de aanklagers: kijk uit wat je zegt, de wapens van de soldaten hier zijn geladen, wees maar voorzichtig als je straks naar buiten gaat. En rechters zeiden dat we onze vragen moesten intrekken, anders toonden we geen respect voor de rechtbank. Terwijl het ons recht en onze taak is vraagtekens te plaatsen als de wet of de procedures niet worden gevolgd!’

Een enkele rechter en aanklager verzetten zich tegen de gang van zaken, vertelt Aye. ‘Zij werden uit hun functie gezet. De overgrote meerderheid is te bang of corrupt.’

Een ander gevaar voor advocaten die politieke gevangenen bijstaan, is de militaire geheime dienst. Aye: ‘Wij zijn een doelwit, omdat onze cliënten ons in het kader van de verdediging vertrouwelijke informatie geven. Een aantal advocaten werd om die reden gearresteerd en bedreigd.’

En dan is er nog het probleem van het geld. ‘Myanmar kent geen systeem van gefinancierde rechtsbijstand. Advocaten die het opnemen voor gemarginaliseerde groepen waren afhankelijk van ngo’s en financiering uit het buitenland, maar dit is nu heel lastig omdat het bankverkeer wordt gemonitord door het leger.’

‘Opgeruimd’

Zar Li Aye ontving zelf ook bedreigingen op haar telefoon. ‘Het gebeurde een aantal keren sinds de coup, en overigens ook daarvoor al. Ik nam het niet zo serieus, totdat er in februari 2023 via de telefoon een bericht kwam waarin werd gezegd dat ik iets moest doen – ik kan niet zeggen wat, dat zou gevaarlijk zijn. Als ik niet zou doen wat ze zeiden, zouden een aantal teamgenoten van mij worden “opgeruimd”. Dit kan betekenen dat ze een “ongeluk” zouden krijgen of vermoord worden of misschien iets anders. Ik heb dit met mijn team en mijn familie besproken. Zij vonden dat ik weg moest gaan.’

Aye vertrok naar Bangkok, maar het was een zware beslissing. ‘Ik wilde blijven, mijn land helpen redden. Mijn familie, collega’s en vrienden: iedereen is in Myanmar, ik was vooral in het begin heel eenzaam.’

Na een mentale dip van enkele maanden maakt Aye zich nu vanuit Thailand nuttig. ‘Ik had niets te doen en collega’s in Myanmar begonnen mij te bellen om advies en bijstand. Ik doe juridisch onderzoek en schrijf processtukken, doe supervisie, denk mee over strategie in gecompliceerde zaken. Ook heb ik een nationaal netwerk van advocaten kunnen opzetten, waar we informatie delen en elkaar ondersteunen. En dankzij mijn verbondenheid aan de International Commission of Jurists ontmoet ik mensen en organisaties die ik diepgaand kan informeren over de situatie in Myanmar.’

Afbrokkelen

Volgens recente berichten is de macht van de junta aan het afbrokkelen. Hoe schat Aye de situatie in? ‘De junta zal spoedig vallen, daar ben ik zeker van. Zeventig procent van het land is inmiddels in handen van lokale etnische militaire groepen. En met deze etnische revolutie zal er hopelijk ook politieke verandering komen. Maar het is essentieel dat daarnaast ook het judiciële systeem wordt hersteld en hervormd. Alleen een goed juridisch systeem kan zorgen voor rechtvaardigheid en gelijkheid.’

Aye heeft haar hoop op de nieuwe generatie gevestigd. ‘Er zijn veel jonge, slimme mensen die op het goede pad zitten om het land te gaan leiden – ze kunnen van mening verschillen, maar ze bevechten elkaar niet.’

Wat kan de buitenwacht intussen doen om advocaten in Myanmar te helpen? ‘Kennis uitwisselen is belangrijk, daar doen zij hun voordeel mee en brengt ze het besef dat ze er niet alleen voor staan. Ook financiële hulp is essentieel: zij riskeren hun leven terwijl ze niet eens rond kunnen komen. En als ze moeten vluchten is onderdak heel belangrijk. Ik heb het geluk gehad dat ik een kamer in Bangkok kreeg aangeboden, maar niet iedereen krijgt die kans.’