Van partijdig naar objectief

Advocatenblad

vak & mens

door Trudeke Sillevis Smitt beeld Sjoerd van der Hucht

Waarom word je als advocaat rechter-plaatsvervanger? Wat brengt het?

IK houd van de dynamiek in de advocatuur – je bent op pad, krijgt mensen over de vloer. Ik dacht weleens over rechter worden, maar wilde ervaren of het niet te saai was, te veel dossiers vreten.’ Sanny Jurkovich is familierechtadvocaat in Amsterdam en werd ruim twee jaar geleden rechter-plaatsvervanger bij de Familiekamer van rechtbank Breda. Daar heeft ze geen spijt van. ‘Ik heb altijd weerstand gehad om in grote organisaties te werken. Maar nu geniet ik ervan om mee te draaien in een team. Dossiers lezen vind ik verrassend leuk. Als advocaat voel je daarbij altijd een zekere spanning – wat zegt de wederpartij, wat zijn daarvan de juridische consequenties? Als rechter lees je relaxed, reflectief.’

Het is zelfs alsof je een boek leest, vindt Jan Heikens, huurrechtadvocaat in Arnhem en bijna zeven jaar raadsheer-plaatsvervanger bij Team Handel I in het gerechtshof Den Haag: ‘Je bent nieuwsgierig naar de zaak en hoe partijen op elkaar reageren. De kunst is daarbij om je oordeel zo lang mogelijk uit te stellen. Dat vormt zich gaandeweg.’

Voorbereiding

Tijd kost die voorbereiding natuurlijk wel. Oswald Nunes, gezondheidsrechtadvocaat in Utrecht en sinds anderhalf jaar raadsheer-plaatsvervanger bij de Handelskamer en de Inloopkamer van gerechtshof ’s-Hertogenbosch vertelt: ‘Je krijgt pakketten van vijfhonderd tot zevenhonderd bladzijden en je moet zorgen dat je het goed in de vingers krijgt. En bedenken welke vragen je nog moet stellen.’

Nunes vindt het plaatsvervangerschap heel verrijkend: ‘Als advocaat neem je een partijstandpunt in, terwijl het als rechter juist gaat om het gewogen oordeel.’ Ook nuttig voor het advocatenwerk: ‘Je leert wat de rechter belangrijk vindt. Waar moet hij een beslissing over nemen? Daar moet je als advocaat je betoog op toespitsen. Dus je concenteren op de relevante feiten. En zorgen voor een goede presentatie op papier. Een duidelijke indeling met kopjes, toegankelijke teksten en korte zinnen.’

Je bent als advocaat onmisbaar, maar je moet je rol ook niet overschatten, vooral op zitting, zegt Jan Heikens: ‘Zijn de stukken niet op orde, dan win je het ook niet op je persoon. De rechter is gefocust op het dossier en of nou Jantje of Truusje in de zittingszaal staat, maakt in dat stadium niet veel meer uit. Ik heb maar een enkele keer meegemaakt dat een advocaat op de zitting de zaak deed kantelen. Eigenlijk ben je ook te laat als je in appel op zitting nog met iets nieuws komt. Veel advocaten vallen dan ook in herhaling, misschien krijgen ze daarom bij de hoven ook maar tien minuten of –⁠ zoals bij ons hof ⁠– een halfuur spreektijd.’

Doodeng

Spannender zijn de rechtbankzittingen voor Sanny Jurkovich. ‘In Breda mogen plaatsvervangers ook zittingen leiden. In het begin doodeng, vooral omdat die ervaren rechters en gerechtsmedewerker je op de vingers kijken. Maar ze bereiden de zitting goed met je voor, en aan het einde van elk onderdeel kijk je opzij: hebben jullie nog vragen?’

De meeste mensen zijn braaf en tam op de zitting, zegt Jurkovich, maar niet iedereen: ‘Ik had een keer twee ouders die voortdurend heel primair op elkaar reageerden. Op een gegeven moment vloog het alle kanten op en kreeg ik het warmer en warmer. Je wilt het niet laten ontsporen, meebewegen en toch krijgen wat je nodig hebt. Dat leer je niet in de advocatuur. Achteraf zeiden de collega’s: het ging goed, wij hadden eerder afgekapt, maar er was nog tijd, en je moet ook je eigen stijl ontwikkelen.’

En dan de raadkamer, ‘de kers op de taart’, volgens Oswald Nunes. ‘Zeker met ervaren rechters, die analyseren: dit is niet van belang, of daar moeten we nog naar vragen. De appeltechniek is een vak apart, je kunt als advocaat de zaak verliezen als je iets niet op de goede manier stelt. Voor advocaten is de raadkamer geheim gebied, en nu zit je erbij, je brainstormt om de zaak tot een goed einde te brengen.’

Magisch

Heikens noemt raadkameren een ‘magisch proces’. ‘Als plaatsvervanger ben je meestal als eerste aan de beurt om te zeggen wat je van de zaak vindt. Soms denk je: ik zou de anderen wel eerst willen horen… Maar het verloopt in het algemeen heel prettig, heel veilig. Je wordt als plaatsvervanger volstrekt serieus genomen.’

En dat geldt ook voor de zaken: Urgenda of een burenruzie, elke zaak wordt even zorgvuldig behandeld, aldus Heikens. ‘En niemand is vooringenomen, het gaat om de optimale toepassing van het recht. Je vergadert tot je het eens bent en daarmee kom je ook tot gespreide verantwoordelijkheid. In mijn eentje rechtspreken zou ik niet aandurven, althans niet buiten mijn specialisme huurrecht. Samen weet je veel meer.’

Andere leuke dingen: je doet nog eens een ander rechtsgebied dan je specialisme en je kunt meedoen aan cursussen (als er plaats is, en je moet er soms wel zelf om vragen). Cliënten vinden het reuze-interessant, deze nevenactiviteit wordt dan ook met trots op de kantoorwebsites vermeld.

Nadelen

Nadelen zijn er ook: je moet oppassen dat je niet op een zaak zit waar je op een of andere manier bij betrokken bent. En je kunt in het gebied van het college waar je zit geen zaken doen. Je mag met niemand over de zaken praten, óók niet met kantoorgenoten. Je moet ook maar afwachten hoe vaak je wordt opgeroepen, dat kan tegenvallen.

Het meest in het oog springende nadeel is wel de lage beloning. Alle geïnterviewden vinden het werk ‘eervol’ en nemen er daarom genoegen mee. Tijn van Osch, die raadsheer was bij gerechtshof Arnhem-Leeuwarden en na zijn pensionering raadsheer-plaatsvervanger werd, berekende onlangs in het Nederlands Juristenblad dat hij er elf euro netto per uur aan overhield. Hij pleit voor een forse verhoging, mede omdat de Rechtspraak met grote tekorten kampt. Er kwamen talloze reacties, waaronder ook dat het plaatsvervangerschap met name voor sociaal advocaten een luxe kan zijn die zij zich niet kunnen permitteren. Sanny Jurkovich, die zelf een sociale praktijk heeft (ze zit ook in het bestuur van de Vereniging Sociale Advocatuur Nederland), doet het dus wél, maar moet het beperken tot één zittingsdag per maand. ‘Dan krijg ik het wel weggewerkt. Zou ik er twee doen, dan kost het me een week en dat kan ik me niet veroorloven.’

Reinier Feiner, jeugdrechtadvocaat en voorzitter van de Vereniging Sociale Advocatuur Nederland, denkt ook weleens over plaatsvervangerschap, maar noemt het ‘solliciteren naar vrijwilligerswerk’. Hij vindt het een gemiste kans dat het door de lage beloning een soort ‘erebaantje’ is, terwijl juist sociaal advocaten ervaring meenemen die in zaken met kwetsbare partijen belangrijk kan zijn. ‘Zij hebben veel praktische kennis die rechters niet hebben, bijvoorbeeld over wat er mogelijk is aan hulpverlening. Het zou ook meer begrip kunnen kweken over de rollen over en weer. Soms lukt het bijvoorbeeld als advocaat niet om een cliënt met psychische problematiek een kansrijke richting op te duwen. De rechter denkt dan misschien dat je aan een kansloze zaak bent begonnen, maar je kunt niet altijd uitleggen wat je allemaal hebt geprobeerd, je mag je cliënt niet verraden.’

‘Voor advocaten is de raadkamer geheim gebied en nu zit je erbij, je brainstormt om de zaak tot een goed einde te brengen’

Er gloort op dit punt wat hoop dankzij een van de aanbevelingen in het op 24 april verschenen rapport ‘Verkenning Werkdruk Rechtspraak en Openbaar Ministerie’ van Jaap Winter. Hij onderzocht in opdracht van de minister voor Rechtsbescherming en de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak het nijpende werkdrukprobleem. Volgens het rapport lijkt de huidige vergoeding per zitting ‘geen redelijke vergoeding te zijn voor het geleverde werk’. Om meer juristen van buiten aan te trekken, zou dat moeten veranderen. Ook de (interne en externe) opleidingsmogelijkheden dienen voor alle rechters-plaatsvervangers voldoende aantrekkelijk te zijn.

Overstap?

Jurkovich overweegt intussen serieus over te stappen naar de rechterlijke macht. ‘Ik vind het werken in een team zo leuk en een vaste baan heeft op mijn leeftijd –⁠ ik ben net vijftig ⁠– ook voordelen. Ik kijk niet uit naar die procedure, er zit een lastige toets in waar je ook niet echt goed voor kunt oefenen. Maar als ik het niet haal, weet ik dat en ga ik wat anders doen,’ zegt ze.

Heikens is niet in de verleiding. ‘Ik vind de uitdaging van de advocatuur toch groter, het is zo breed in alles wat je moet kunnen en durven. Je rekt voortdurend je grenzen op. Je kunt meer sturen wat voor zaken je wilt doen; als raadsheer krijg je gewoon een dossier op je bord.’