actueel
lawyers for lawyers
Milieuactivisme is in Zuid‑Afrika niet zonder risico
Zuid-Afrika heeft een degelijk rechtssysteem, zegt milieurechtadvocaat Thobeka Gumede, maar in milieuzaken ligt het lastiger.
Vooruitgang, daar draait het om in Zuid-Afrika, waar nog altijd veel armoede heerst. Dus als grote bedrijven zoals Shell, BP of Total met plannen komen om ergens gas of olie te gaan winnen, hopen de mensen in dat gebied op banen. Iemand die komt zeggen dat de plannen hun gemeenschap juist zullen schaden, is niet altijd welkom.
Het is een van de problemen waar Thobeka Gumede van het Centre for Environmental Rights mee worstelt. Haar organisatie voert rechtszaken om verleende milieuvergunningen aan te vechten of om overheden tot handhaving van milieuregels te dwingen. De rol van Gumede is voornamelijk het informeren van lokale gemeenschappen en het ondersteunen van activisten. ‘Mensen dénken dat zo’n plan werk voor hen zal opleveren, maar dat is niet altijd het geval. Ze krijgen niet alle informatie. En intussen kan de watervoorziening schade oplopen, en de biodiversiteit. Mensen worden gedwongen te verhuizen naar onleefbare plekken – iets waarover de regels hier nogal vaag zijn, zodat de mijnbouwbedrijven er makkelijk mee wegkomen.’
Gumede geeft informatie hoe burgers de overheid en bedrijven ter verantwoording kunnen roepen. ‘Maar ik zeg erbij dat verzet tot grote gevolgen kan leiden. Er zijn in de afgelopen jaren veel activisten vermoord omdat ze werden gezien als obstakels die de ontwikkeling tegenhouden. Het is moeilijk te bewijzen, maar het gebeurt té vaak dat de meest uitgesproken activist gedood wordt. Veel van onze partnerorganisaties proberen de aandacht van de politie te krijgen, en zelfs van de president, voor de dood van milieumensenrechtenbeschermers.’
Heeft Gumede nooit gedacht: had ik ze maar niet geïnformeerd? ‘Nee, we wijzen altijd op de risico’s. Maar mensen zien zich gedwongen die risico’s te nemen, omdat ze al levensbedreigende risico’s lopen door de ecologische achteruitgang. Aan de andere kant is er de begrijpelijke weerstand van mensen die banen willen. Het is een catch 22.’
Ngo’s zoals het Centre for Environmental Rights die zich op dit terrein begeven, ervaren zelf ook tegenwerking. ‘De minister van minerale grondstoffen en energie zei onlangs dat “die ngo’s maar eens gereguleerd moesten worden, ze mogen ons niet tegenhouden”. En we worden geïntimideerd met rechtszaken. Zelfs als je met bewezen feiten komt, word je beschuldigd van smaad, om je mentaal en financieel uit te putten.’
Twee voormalig collega’s van Gumede kregen ermee te maken. ‘In die zaak heeft het constitutionele hof vorig jaar bepaald dat SLAPP-zaken [Strategic Lawsuits Against Public Participation, red.] vallen onder misbruik van procesrecht. Het is nog te vroeg om het met zekerheid te zeggen, maar dat lijkt te helpen. Bedrijven moeten nu toch eerst goed nadenken voordat ze rechtszaken beginnen, ze kunnen niet meer zomaar wat roepen.’
Intussen subsidieert de Zuid-Afrikaanse overheid de fossiele industrie. Volgens Gumede ging het in 2020 en 2021 in totaal om 172 miljard rand, omgerekend zo’n 8,5 miljard euro. ‘Dat is behoorlijk veel geld, maar protesten daartegen zoals in Nederland zie je hier niet. De meeste mensen weten er niet van, maar het heeft ook te maken met armoede: als je niet weet waar je volgende maaltijd vandaan moet komen, ga je voor banen en voor een lage benzineprijs, dat maakt de discussie zo ingewikkeld.’
Terwijl het óók kan samengaan, protest tegen fossiele industrie en werken aan economische vooruitgang. Gumede: ‘Een van de zaken waar mijn organisatie aan werkt, betreft een mijnbouwvergunning die is afgegeven voor beschermd gebied in de provincie Mpumalanga, met veel biodiversiteit en een belangrijke functie in de watervoorziening. De overheid moet, in overleg met alle betrokken departementen, een veelheid aan factoren wegen alvorens dit soort vergunningen af te geven. Dit is onvoldoende gebeurd en wij hebben daar tot nu toe met succes tegen geprocedeerd – de strijd is nog niet gestreden. Een aantal bewoners heeft nu zelf een forum gevormd om alternatieven te onderzoeken en te kijken of ze op een duurzame manier economische vooruitgang kunnen bereiken.’