vak & mens
advocaat en algoritme
Balkjes en splinters
Ook de belastingrechter onderkent nu dat de Belastingdienst zich schuldig heeft gemaakt aan discriminatie.
Verongelijkt zat de fiscus de afgelopen weken in het verdachtenbankje van de enquêtecommissie en beantwoordde vragen van Kamerleden die doorgaans belastingwetten vertroebelen met amendementen en uitzonderingsgevallen. In afwachting van het commissieverslag blijft de Belastingdienst met een balkje voor, en een grotere balk ín de ogen zoeken naar splinters bij belastingplichtigen.
De op basis van – deels etnische – risicoprofielen samengestelde Fraude Signaleringsvoorziening (FSV) mag de dienst sinds 2020 niet meer gebruiken. Een nieuwe versie, de Tijdelijke Signaleringsvoorziening, is ook afgekeurd door de Autoriteit Persoonsgegevens. Voorlopig heeft de fiscus de handen vol aan lopende bezwaren en beroepen van de kwart miljoen burgers die op de oude zwarte lijst staan. Toeslagenouders, maar ook mensen die door zorg- of studiekosten, giften of omzetbelasting, en dat dan vaak in combinatie met een dubbele nationaliteit, op de fraudelijst terechtkwamen. Ze kregen een excuusbrief en kunnen € 375 compensatie krijgen, maar de navorderingen blijven gewoon geïnd worden.
Touria Khidous en Najat Idrissi van het Rotterdamse Actis advocaten staan een aantal gedupeerden bij, maar de praktijk is weerbarstig. ‘De Hoge Raad heeft de lat erg hoog gelegd,’ zegt Khidous. ‘Dat je op de zwarte lijst staat, wil niet zeggen dat je gediscrimineerd bent. Dat moet je als eiser goed motiveren. Dat was tot nu toe nog niemand gelukt.’
Waar het kabinet vorig jaar institutioneel racisme toegaf en de Raad van State gehakt maakte van de eigen Toeslagen-jurisprudentie, lijken de Belastingkamers gewoon op de oude voet door te willen. Duizenden FSV-gedupeerden zagen hun beroepen ongegrond verklaard. Dubbele nationaliteit, aftrekposten aannemelijk onderbouwd, geen zweem van fraude, maar toch vangen ze bot bij de rechter.
‘Individuele discriminatie is altijd moeilijk te bewijzen,’ zegt Khidous, ‘terwijl het FSV-systeem en de gebruikte algoritmes het in veel gevalllen wel aannemelijk maken. Daarom zijn we ook zo blij met de unieke uitspraak die we in augustus kregen.’ Aanleiding vormde een gift van een donateur aan de roemruchte Haagse As-Soennah-moskee. Tijdens het ‘derden-onderzoek’ vond de inspecteur dat de boekhouding van de stichting ‘niet al te zorgvuldig is bijgehouden’. Het moskeebestuur reageert niet tijdig op het conceptrapport en dus werd de anbi-status in 2018 met terugwerkende kracht ingetrokken.
‘Voor de moskee deden we uitvoerig onderzoek,’ zegt Khidous, ‘door het Toeslagenschandaal zijn er veel interne stukken vrijgegeven van het CAF-team, dat behalve kinderopvangcentra ook islamitische instellingen profileerde. Nadat wat oplichters betrapt waren met valse moskeekwitanties kregen alle moskeeën een rood vlaggetje van het algoritme, zo bleek. Met de interne beleidsdocumenten konden we aantonen dat onze cliënt vanwege de religieuze achtergrond was geselecteerd voor controle. Onze cliënt krijgt van de rechtbank de anbi-status terug.’ (ECLI:
De procedure nam jaren in beslag en Khidous vindt het jammer dat de tegenpartij niet met een verweer kwam. ‘De rechtbank gaf de Belastingdienst opdracht openheid van zaken te geven. Maar ze hebben geen stukken ingediend. Waarom niet? Liggen er nog meer lijken in de kast?’
Ze hoopt dat ze met dit precedent ook andere cliënten kan helpen. ‘Het gaat vaak om kleinere bedragen dan bij kinderopvangtoeslag. Maar ik vind het een principiële kwestie, dat je wordt geselecteerd op basis van nationaliteit of geloof.’ Alleen zal het bewijs daarvan moeilijk blijven. Voor deze zaak konden ze putten uit Wob-stukken, voor particuliere cliënten hebben ze persoonsdossiers nodig. ‘De Belastingdienst is verplicht om alle stukken in te brengen, maar kan dat naar eigen inzicht invullen. Het is niet transparant. Niemand controleert of het compleet is. Werkt het rechtssysteem dan wel in dit soort zaken? Dat vind ik zorgwekkend.’