vak & mens
Artificial intelligence is here to stay. Juridische opleiders proberen met man en macht de ontwikkelingen op het gebied van AI bij te benen.
De geest is uit de fles. Artificial intelligence is overal en verandert het juridische landschap in razend tempo. Menig advocaat ziet inmiddels de voordelen van AI in en er wordt volop geëxperimenteerd met bijvoorbeeld ChatGPT en andere chatbots. Dat blijkt onder meer uit het recente onderzoek Generative AI in the Law: Where Could This All Be Headed? van Wolters Kluwer in samenwerking met het Amerikaanse Above the Law. Daarin komt naar voren dat ruim zestig procent van de juridische professionals in de VS gelooft dat effectief gebruik van generatieve AI – een vorm van AI die verantwoordelijk is voor het creëren van nieuwe, originele inhoud – het verschil kan maken tussen een succesvol en een niet-succesvol advocatenkantoor. Ruim tachtig procent van de bijna driehonderd ondervraagden denkt dat generatieve AI onderzoek en routinetaken drastisch zal veranderen en vooral veel efficiënter zal laten verlopen. Ruim twee derde vermoedt zelfs dat advocaten en andere juridische professionals die betrokken zijn bij kennisbeheer en onderzoek het risico lopen overbodig te worden door AI.
‘Het is absoluut geen optie om af te wachten wat er op ons afkomt, we willen vooraan in de ontwikkeling zitten’
Reden genoeg om de ontwikkelingen nauwlettend in de gaten te houden en bij de tijd te blijven met behulp van trainingen en cursussen. Een rondje langs de velden leert dat er voldoende aanbod is. Zo biedt de Grotius Academie inmiddels twee leergangen van negen maanden aan die handelen over digitale transformatie (met elke maand een cursusdag, thuiswerkopdrachten en als afsluiting een mondeling examen). De nieuwe leergang IT, data & recht (voorheen Informaticarecht) neemt advocaten mee in big data, AI, robotisering en IT-implementatie in de praktijk. De leergang Privacyrecht bestaat nu drie jaar en gaat bijvoorbeeld over dataopslag, datagebruik en de bescherming van persoonsgegevens.
Er is meer en meer vraag naar, ziet Emile Jansen, opleidingsmanager bij de Grotius Academie, gevestigd in Nijmegen. ‘Digitalisering en privacy raken alle rechtsgebieden. Daarom worden zaken als AI, privacy en big data en hun onderlinge samenhang ook in de meer traditionele specialisatieopleidingen een steeds belangrijker onderdeel. Inmiddels wordt in nagenoeg alle leergangen aandacht besteed aan de digitale transformatie. In de leergang Financieel recht bijvoorbeeld wordt tegenwoordig aandacht besteed aan het gebruik van en het toezicht op AI in de financiële sector. In de leergang Gezondheidsrecht is er in het kader van privacy en (patiënten)gegevensbescherming eveneens aandacht voor de opkomst van AI. De opleiding Contracteren kent het nieuwe onderdeel Technologie en contracteren.’
Dat de vraag toeneemt, merkt ook de Academie voor de Rechtspraktijk (AvdR), gevestigd in Waardenburg. Het opleidingsinstituut biedt sinds kort de cursus Artificial Intelligence Fundamentals voor Advocaten aan. ‘Advocaten die AI en de potentiële toepassingen ervan begrijpen, zullen een aanzienlijk voordeel hebben ten opzichte van degenen die dat niet doen,’ zegt Etienne van Bladel, directeur van de AvdR en oud-advocaat. ‘Tijdens de cursus van een dag leren de deelnemers de basisprincipes en geschiedenis van AI, de toepassingen ervan in verschillende industrieën en de ethische en aspecten van AI-technologie. Daarnaast krijgen ze inzicht in hoe AI werkt en wordt er aandacht besteed aan de toekomst van werk in een AI-gedreven wereld. Verder leren ze over de verschillende juridische toepassingen van AI, over de (komende) AI-regulering vanuit Europa en over de verhouding van AI tot intellectueel eigendom, privacy en veiligheid, desinformatie en nepnieuws en verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid voor AI-beslissingen.’
Advocaat-stagiairs
De opkomst van AI vraagt van de ervaren advocaat om zijn werkwijze onder de loep te nemen. Dat in tegenstelling tot beginnend advocaten die met AI opgroeien. Alle onderwijsaanbieders van de Beroepsopleiding Advocaten (BA) hebben een onderdeel digitale vaardigheden in de opleiding waarin AI in combinatie met privacy en ethiek een belangrijke rol speelt. De Uitvoeringsorganisatie BA (CPO en Dialogue) zegt in het lespakket ruim aandacht te besteden aan de ontwikkelingen op het gebied van digitalisering en wat dit betekent voor de praktijkuitoefening van de advocaat. ‘Er wordt ingegaan op de mogelijkheden, de risico’s en de ethische implicaties,’ zegt Elodie Carmiggelt, manager onderwijs binnen de beroepsopleiding. ‘De advocaat-stagiairs krijgen via een digitaal platform informatie aangeboden, waaronder podcasts, syllabi en dergelijke, over de nieuwste digitale technieken die relevant zijn voor de advocatuur. Daarnaast maken de advocaat-stagiairs verschillende opdrachten waarin ze bijvoorbeeld moeten onderzoeken hoe de digitalisering op hun kantoor geregeld is. Ook maken ze diagnostische toetsen die aanzetten tot het verantwoord toepassen van digitale mogelijkheden met inachtneming van de geldende wet- en regelgeving.’
Daarnaast hebben CPO en Dialogue de Tech Meets Law Academy opgericht voor juristen in de digitale wereld (zie p. 33) met opleidingen als online dispute resolution, cybersecurity meets law, cryptoactiva, AI meets law en design thinking.
‘Er zijn grote verschillen tussen advocaten en kantoren over de wijze van toepassen van digitale mogelijkheden’
Carmiggelt: ‘Het onderwijs dat aangeboden wordt zowel in de Beroepsopleiding Advocaten als bijvoorbeeld bij de Tech Meets Law Academy helpt advocaten met de digitale transformatie en draagt bij aan de vaardigheden die nodig zijn om ethiek, inhoudelijke deskundigheid en nieuwe tools en technieken en regelgeving goed te kunnen toepassen in de juridische wereld. Daarnaast maken we op maat programma’s voor advocatenkantoren waarin de juridische en ethische aspecten en de digitale vaardigheden samenkomen.’
De Law Firm School (LFS), een samenwerking tussen achttien internationale advocatenkantoren voor het verzorgen van de decentrale vakken van de beroepsopleiding voor hun advocaat-stagiairs, ontwikkelt momenteel een vak waarin advocaat-stagiairs kennismaken met large language models als ChatGPT. ‘We weten dat vrijwel iedere jonge advocaat op de een of andere wijze gebruikmaakt van ChatGPT en we willen daar op inspelen,’ aldus Nora Streep, executive manager van LFS.
Creëren van awareness
Aanbod genoeg dus op AI-gebied, maar hoe blijven de opleiders zelf op de hoogte nu de ontwikkelingen zo hard gaan? Volgens Jansen worden de leergangen van de Grotius Academie continu aangepast en geactualiseerd. ‘Wij blijven bij de tijd door de kennis die vanuit de academie via de zeven participerende universiteiten wordt gedeeld. Ook halen we veel expertise op uit de praktijk, bijvoorbeeld dankzij de samenwerking die we bij verschillende opleidingen hebben met specifieke specialisatieverenigingen binnen de advocatuur en het notariaat. Verder doe ik elk jaar een rondje langs advocatenkantoren om te zien waar behoefte aan is. Bovendien evalueren wij onze opleidingen grondig na afloop, met behulp van de input van onze deelnemers en docenten. Daarin komen steeds vaker vragen en opmerkingen over AI, privacy, digitalisering en cybersecurity voor. Dat betekent dat het leeft en dat alle advocaten ermee te maken hebben.’
Streep van LFS gaat binnenkort zelf een intensieve cursus volgen over big data, AI en het recht (Big Data, AI & Law aan Tilburg University). ‘Daarin komen zaken als de GDPR, ethische aspecten en governance aan de orde. De opgedane kennis verwerk ik verder in het curriculum. Zo kan ik me voorstellen dat onze interne ethieklijn wordt uitgebreid met vraagstukken die te maken hebben met de inzet van AI. Ook voer ik gesprekken met aanbieders van AI-tools om te kijken in hoeverre deze voor de LFS bruikbaar zijn en wat er in de juridische wereld speelt. Verder volg ik trendwatchers, zoals Daniel Burrus en Richard Susskind, en sta ik in contact met degenen die bijvoorbeeld bij de Angelsaksische LFS-kantoren bezig zijn met de implementatie van AI. Een aantal LFS-kantoren maakt al volop gebruik van AI-gestuurde tools en het is interessant om te zien wat er allemaal kan. Het is in ieder geval absoluut geen optie om af te wachten wat er op ons afkomt. We willen hoe dan ook vooraan in de ontwikkeling zitten.’
Mieke van der Eerden, senior learning & development advisor bij Kennedy Van der Laan, herkent dat. De advocaten op het Amsterdamse kantoor blijven onder meer goed op de hoogte van wat er speelt door de kennis van hun in IT gespecialiseerde cliënten. ‘Onze advocaten werken, onder andere door onze specifieke IT-expertise, veel met cliënten die vooroplopen in IT en zitten dan ook dicht op de nieuwste ontwikkelingen op AI-gebied. Ze zien daarom direct de juridische consequenties daarvan. Deze kennis wordt intern waar mogelijk gedeeld. Daarnaast zijn onze mensen ook extern betrokken bij het geven van opleidingen en cursussen op dit onderwerp.’
Het feit dat advocaat-stagiairs alsmaar meer weten van chatbots als ChatGPT, Bard en LLaMa heeft volgens Streep van LFS ook een keerzijde. ‘Het is bijvoorbeeld moeilijk na te gaan of antwoorden op toetsvragen van AI afkomstig zijn of door de cursist zelf zijn bedacht. Of dat een dagvaarding helemaal door de cursist is opgesteld of met behulp van AI. Dat heeft grote invloed op de opleiding en betekent dat we met de hoofddocenten van de vakken moeten kijken hoe we hiermee moeten omgaan. Gaan we bijvoorbeeld nog zaken schriftelijk toetsen? Of werken we met het gegeven dat AI blijft en gaan we vanuit dat punt verder? Iets waar we volop mee bezig zijn en waar we met elkaar ook open over moeten durven praten.’
Het onderwerp maakt veel los, ziet ook Carmiggelt van de beroepsopleiding. ‘Je merkt grote verschillen tussen advocaten en kantoren over de wijze van toepassen van digitale mogelijkheden. Er wordt tijdens de cursussen onderling kennis gedeeld en er worden ervaringen uitgewisseld. Over het algemeen merk je dat de jongere generatie makkelijk de mogelijkheden omarmt en toepast en na afloop zich meer bewust is van de ethische implicaties. Het opleidingsaanbod draagt bij aan het creëren van awareness, want uiteindelijk krijgt iedereen in meer of mindere mate te maken met de digitale transformatie.’