vak & mens

gezien

Abacadabra

In zijn boek Onze constitutie, de geschreven en ongeschreven regels van het Nederlandse staatsbestel (Prometheus, 2023) neemt Wim Voermans de lezer mee in de geschiedenis van de Nederlandse grondwet.

‘In onze cultuur hebben staatsrecht en Grondwet toch een beetje de gevoels­warmte van de uitgesproken troonrede of een voorlezing uit de Statenbijbel; het zal allemaal best goed en waarachtig zijn, maar die steile woorden, stellingen en waarheden staan ver van ons af, het abracadabra ervan is geen gewonemensentaal, en het is daarnaast en vooral godvergeten, oorverdovend saai.’ Zo omschrijft Wim Voermans de status van de Nederlandse constitutie. Hij streeft er niet naar de Grondwet of het constitutionele recht geliefd te maken. ‘Dat is een al even onmogelijke als onnodige opgave’, aldus Voermans. Waarvoor pakt u deze pil (911 pagina’s) er dan toch bij?

De Nederlandse grondwet is een van de oudste ter wereld en vormt al eeuwenlang de basis van onze democratie en rechtsstaat. Om de vaak lastig te doorgronden regels te begrijpen, helpt het om te weten op welke vragen ze een antwoord (probeerden te) geven. Daarvoor kijkt Voermans naar de achtergrond van deze regels, afgezet tegen de geschiedenis van Nederland tijdens de Republiek, het Koninkrijk en de moderne rechts­staat. Zo krijgt de lezer antwoord op vragen als: hoe zit de Grondwet in elkaar, welk systeem zit erachter en hoe pas je de voorschriften toe? Zo hoopt Voermans iedereen ⁠–⁠ leken, liefhebbers, studenten staatsrecht en deskundigen, professionals en amateurs ⁠–⁠ ambassadeur te maken van onze ‘allerfundamenteelste’ regels. ‘En dat allemaal in gewonemensentaal en een beetje leuk als het even kan.’

Uit het leven van Leonie

Ik pleit altijd op hakken, zegt Leonie van der Grinten in haar boek, hakken van tien centimeter hoog. ‘Echt altijd. Als je hakken draagt ben je langer, staan je schouders automatisch naar achteren en voel je je zelfverzekerder.’

Meester Leonie, zoals ze zichzelf presenteert op social media, legt een plezierige openhartigheid aan de dag in haar gelijknamige boek (HarperCollins, juni 2023). In 269 pagina’s schetst ze voor haar lezers c.q. volgers een beeld van het leven van een strafrechtadvocaat. Het beeld dat veel mensen hebben, komt doorgaans niet overeen met de werkelijkheid, stelt ze vast, en daar wil ze iets aan veranderen.

Leonie meandert door haar achtjarige carrière als strafrechtadvocaat en legt en passant uit hoe haar werkdag eruitziet, hoe een proces verloopt en wat een strafpleiter verdient. Uitvoerig en laagdrempelig vertelt ze over haar ervaringen en hoe ze die beleeft. Zoals over die keer dat ze per ongeluk vertrouwelijke cliëntinformatie deelde met de rechtbank. Ze leidt een druk bestaan, het werk gaat gepaard met emoties. Dat maakt het de moeite waard, maar heeft ook een keerzijde. Het risico van overbelasting ligt op de loer.

Leonie verhaalt uitgebreid over haar trieste ervaringen met cliënt Suzanne, een vrouw die in hoger beroep werd veroordeeld voor het doden van haar partner en op jonge leeftijd in haar cel overleed. Leonie had noodweer bepleit, maar de rechters zagen daar onvoldoende grond voor.

Zes jaar na de pleegdatum woont Leonie de uitvaart van de vrouw bij. De doodsoorzaak is onbekend. ‘Natuurlijk was Suzanne een cliënte en geen vriendin, maar na zes jaar bouw je samen een band op. (…) Het is bizar om te bedenken hoe de levens van twee Brabantse vrouwen, beiden geboren in hetzelfde jaar, zo’n andere wending hebben kunnen nemen.’

Recht en liefde

Hoe staat het met de rechtsstaat en hoe kan die weerbaarder en strijdbaarder worden gemaakt?

In Onze rechtsstaat: Strijdbaarder en weerbaarder (Prometheus Amsterdam, 2023) gaat voormalig president van de Hoge Raad Geert Corstens in op het belang van de democratische rechtsstaat. Een gelukkige bijkomstigheid van de somber stemmende ontwikkelingen van de laatste jaren is dat het besef van het belang van de democratische rechtsstaat groter is geworden, zegt hij. In zijn boek, bestaande uit elf hoofdstukken, worden de begrippen ‘recht’ en ‘rechtsstaat’ uitgelegd. Ook worden ze in verband gebracht met de gebeurtenissen in Oost-Europa, met de betekenis van de rechtsstaat voor een goed functionerende economie en met het fascisme in verleden en heden. Ter illustratie wijdt Corstens hoofdstukken aan Mussolini en aan het thatcherisme. Hij verheldert het begrip ‘onpartijdigheid’ aan de hand van het boek van Ian McEwan over de kinderwet. De houding van de Hoge Raad in oorlogstijd intrigeert hem, schrijft hij in het eerste hoofdstuk. ‘Hoe kon het toch gebeuren dat mensen die voor recht en rechtvaardigheid moesten staan, het in de Tweede Wereldoorlog zo lieten afweten?’

Ook beschrijft hij de positie en de rol van de rechter in de rechtsstaat en hoe we van een democratische rechtsstaat naar sociale rechtsstaat gaan. Want, zegt hij, de rechtsstaat is de grammatica van de samenleving. ‘Zonder hem is er geen behoorlijk samenleven met elkaar. We moeten niet wijken voor stromingen die de rechtsstaat niet meer omhelzen. We moeten hem uitdragen.’ In zijn boek brengt Corstens naar eigen zeggen de elementen recht en liefde samen. ‘Het is in zekere zin een geloofsbelijdenis. Ik geloof in de kracht van recht en liefde.’