juridisch opinie

door Gert-Jan den Besten

Mediation in het strafrecht wordt niet zelden te laat opgepakt, constateert Gert-Jan den Besten. Terwijl snelle stappen juist veel effectiever zijn. Advocaten moeten daar meer oog voor hebben.

Herstelbemiddeling in het strafrecht wordt achter in het proces van eventuele vervolging gestart. Er is een incident gebeurd, de politie heeft aangevers en verdachte(n) gehoord. De officier van justitie denkt na over een vervolgbeslissing, c.q. de zaak komt eerst voor de rechter. Soms vraagt de politie al aan betrokkenen of zij mediation willen. Meestal stelt de officier van justitie mediation voor. Daarna gaat het mediationbureau van de rechtbank aan de slag en wordt aan onafhankelijke strafrechtmediators gevraagd de herstelbemiddeling ter hand te nemen. In meer dan tachtig procent van de mediations leidt dat tot een vaststellingsovereenkomst waarin is vastgelegd dat excuses zijn gemaakt en aanvaard, verantwoordelijkheid wordt genomen en afspraken zijn gemaakt over materiële en immateriële schadeloosstelling en/of over omgangsvormen voor de toekomst. De behandelende officier van justitie, advocaat-generaal, dan wel de rechter of raadsheer houdt rekening met de uitkomst van de mediation.noot 1

Co-regulatie, het herstel is voelbaar

Succesvoller zijn naar mijn ervaring de zaken die snel na het incident in mediation worden besproken. Immers, het incident ligt bij betrokkenen nog vers in het geheugen, ze hebben er nog een gevoel en duidelijke herinneringen bij. Zeker als er tussen betrokkenen een relatie is, zoals bij familie of buren, helpt het dat er snel en adequaat in mediation met elkaar herstelafspraken gemaakt worden. Daarmee kunnen partijen met elkaar verder.

In te veel gevallen liggen strafrechtzaken te lang op de plank. Dat maakt de herstelgesprekken moeilijker. Dat slachtoffers niet hebben kunnen vertellen aan de verantwoordelijke(n), wat het incident met hen heeft gedaan. Welke emotionele schade en letsel het teweeg heeft gebracht. Dat ze al tijden angstig zijn, nachtmerries hebben en niet meer de straat op durven. En dat door het uitstel van de inzet van mediation het trauma zich in het lichaam heeft vastgezet. Ze functioneren niet goed meer op het werk of in het gezin.

Ook de verantwoordelijke heeft zijn excuus niet kunnen aanbieden, zijn verantwoordelijkheid kunnen nemen of kunnen vertellen dat de slachtoffers niet (meer) bang hoeven te zijn. Of dat hetgeen gebeurd is, niet op de persoon gericht was, maar… (vul maar in).

Vaak hoor ik dat de politie adviseert geen contact op te nemen met het slachtoffer, terwijl het slachtoffer zo graag eerder een excuus had gehoord. En wat dacht je van advocaten die hun cliënt adviseren zich te beroepen op het zwijgrecht, terwijl de verdachte zijn/haar excuus wilde aanbieden? Dit alles bemoeilijkt het herstel.

Een succesvol herstelgesprek is helend. Verdachte en slachtoffer zijn opgelucht en dankbaar, dat er wat mis is gegaan zo goed als mogelijk is hersteld. Niet zelden stromen er tranen, wordt er een omhelzing of een warme hand gegeven. En kan het lichaam door fysiek te ontspannen herstellen.

Mediation kan ook herstel bieden na incidenten op het werk. Meer dan voorheen is er aandacht voor ongewenste omgangsvormen in de arbeidsverhoudingen zoals agressie en geweld, (seksuele) intimidatie, racisme, en actief/passief pesten op de werkvloer.noot 2

Het is begrijpelijk dat werkgevers in het kader van een incident onafhankelijke onderzoeken uitvoeren. Zeker als het geen incident blijkt te zijn maar een patroon. Echter leidt dat in veel gevallen tot lange onderzoeken (zoals bij The Voice) die voor betrokkenen traumatisch kunnen zijn.

Ook bij incidenten op de werkvloer pleit ik ervoor snel herstelmediators in te zetten, zodat betrokkenen in een vertrouwelijke omgeving op professionele wijze worden begeleid en afspraken kunnen maken die zij nodig hebben voor hun herstel. Bovendien dekt mediation het hele gebied tussen niet strafbaar en strafbaar handelen en draagt ze bij aan bewustwording en gedragsverandering.

Advocaten hebben een belangrijke rol te vervullen door mediation in een vroeg stadium te bespreken met het bedrijf dat ze adviseren. En zeker als ze optreden voor een direct betrokkene. Ze doen dan geen stap achteruit, maar begeleiden hun cliënt tijdens het mediationproces, zodat die zich gesteund voelt en de juiste stappen kan zetten. Idealiter adviseren ze hun client over de te maken afspraken en brengen hun specifieke kennis in. Dat vergroot de kans dat de afspraken standhouden.

Gert-Jan den Besten is MfN-registermediator