vak & mens werk-privébalans

door Sabine Droogleever Fortuyn beeld Martijn Gijsbertsen

Hoe bewaren togadragers van verschillende generaties de balans tussen werk en privé? Vier advocaten over hun ervaringen.

‘Work-life balance? Dus, dat je naast je werk ook nog een leven hebt?’ Strafrechtadvocaat Jan Boone (83) trekt zijn wenkbrauwen hoog op. ‘De strafrechtadvocatuur is je leven. Anders kun je het niet doen. Ik vind dat ik die mannen niet kan laten barsten. Je bent advocaat, of je bent geen advocaat.’

Jan Boone zit achter zijn bureau op zijn kantoor in het historische centrum van Wijk bij Duurstede. Hier werkt hij drie dagen per week aan de twintigtal zaken in zijn portefeuille. ‘Er zijn zaken bij uit 2008 die gaan over delicten uit 2004. Ze gaan eindeloos van de Hoge Raad weer terug naar het hof. Ik probeer die zaken nog af te maken. Maar ik moet een keer ophouden.’

In 1974 trad Jan Boone op 35-jarige leeftijd toe tot de balie. Tien jaar geleden begon hij langzaam met afbouwen en sinds een jaar of vier neemt hij geen nieuwe zaken meer aan. ‘Maar in de veertig jaar die hieraan voorafgingen, werkte ik tachtig uur per week. ’s Morgens vroeg zat ik in de auto op weg naar een of andere zaak in Leeuwarden of Groningen. Daarna ging ik naar kantoor. Rond halfdrie ’s nachts was ik thuis. Op zaterdag en zondag waren de kinderen thuis, dan ging ik ook naar kantoor.’

Boones vrouw voedde hun twee zoons (inmiddels 55 en 57 jaar) op. ‘Zij studeerde Spaans, gaf les. Later had ze ook een antiekwinkel. Maar ondertussen was ze bijna altijd met de kinderen. Ik deed het werk en was veel van huis.’

Boone is ervan overtuigd dat je het werk als strafrechtadvocaat niet parttime kunt doen. Zijn toenmalige buitenpatroon Bert Quant was het destijds met hem eens. ‘Tussen de luiers en de spruitjes door kun je geen advocatuur bedrijven, zei hij dan. Daar had hij wel gelijk in. Want dit vak neemt je volledig in beslag.’

Rosalie Zwarthoed (25) is van een andere generatie. Ze begon vorig jaar als advocaat-stagiaire op de arbeidsrechtsectie van Osborne Clarke aan de rand van de Amsterdamse Zuidas. Ze heeft nog geen kinderen, en is daar ook nog niet mee bezig. Maar als het ooit zover is, wil ze fulltime blijven werken.

Zwarthoed studeerde af in het fiscale recht. Vervolgens deed ze een master arbeidsrecht, in welk rechtsgebied ze nu ook werkzaam is. Het internationale karakter van haar kantoor en de bijbehorende werkzaamheden spreken haar aan. Tijdens jaarlijks terugkerende internationale events ontmoeten de Osborne Clarke-medewerkers uit de verschillende landen elkaar. ‘Elke zomer hebben we een summer party bij de hoofdvestiging in Londen. Daarnaast worden er andere events georganiseerd en komen collega’s uit andere landen over om tijdelijk vanuit ons kantoor te werken en vice versa.’

Behalve de internationale uitjes wordt er op sociaal gebied veel georganiseerd bij Osborne Clarke, vertelt Zwarthoed. Zelf zit ze in de sport- en feestcommissie. ‘We organiseren allerlei activiteiten buiten kantoor. We gaan samen padellen, boksen, schaatsen en op wintersport. De activiteiten beginnen vaak rond halfvijf. Daarna doen we nog een borreltje. Er is ook een borrelcommissie die de wekelijkse vrijmibo verzorgt.’

Kenmerkend voor Osborne Clarke is de informele en respectvolle sfeer, zegt Zwarthoed. ‘Je krijgt vanaf het begin af aan al veel verantwoordelijkheden en vertrouwen. De drempel om te overleggen met de verantwoordelijke partner is laag. Deze manier van samenwerken geeft mij het gevoel dat ik echt mijn steentje kan bijdragen.’

De jonge advocaat werkt vijf dagen per week, waarvan één dag vanuit huis. Haar werkdagen beginnen meestal rond negen uur. Om zes uur ’s avonds sluit ze haar computer doorgaans af. ‘Mocht ik een deadline hebben, werk ik vanzelfsprekend langer. Maar bij Osborne Clarke is het zeker niet de norm dat je elke dag tot ’s avonds laat en in het weekend werkt. Osborne Clarke vindt een goede work-life balance erg belangrijk.’

Ambitieuze GVR

Voor een advocaat mét kinderen ziet het leven er heel anders uit. Als partner van een groot kantoor en moeder van twee jonge kinderen is tijd voor jezelf een heel schaars goed, vertelt Jet Stolk (39). Zij stuurt de arbeidsrechtsectie van Houthoff aan. Stolk: ‘Je moet ergens toegeven. Ik accepteer dat ik deze jaren minder vrije tijd heb.’ Desondanks ervaart ze een ‘best goede’ balans tussen werk en privé. ‘Voor mij is het heel fijn dat mijn schoonouders en vriend in totaal twee dagen in de week bij de kinderen zijn. Dat stelt gerust. Zowel praktisch gezien, omdat ik ze niet op een bepaald tijdstip hoef op te halen. Maar ook omdat ze die dagen met vertrouwde mensen zijn.’ Omdat ze tijdens het avondeten zo veel mogelijk thuis wil zijn, werkt ze daarna geregeld in de avond door. ‘Soms had ik nog even lekker willen sporten, dat schiet er dan bij in. Het alternatief is dat je tot zes of zeven uur werkt. Maar dan mis ik het eetmoment met de kinderen.’

Stolk studeerde privaat- en strafrecht in Groningen. Tijdens een bezoek als recruiter voor studentstages kwam ze in contact met Houthoff. ‘Op die dag was er een sinterklaasviering. Er liepen veel kantoorgenoten met kleine kindertjes rond. Er was gezelligheid, liedjes, pepernoten. Ik had niet verwacht dat zo’n groot kantoor ook heel huiselijk kon zijn. Daarom heb ik gesolliciteerd. Voor mij is Houthoff de ambitieuze, grote vriendelijke reus. Er wordt hier superhard gewerkt. Iedereen heeft een topambitie, maar wel met een menselijke maat.’

De arbeidsrechtadvocaat werkt nu bijna veertien jaar bij Houthoff. In oktober 2021 werd ze als partner benoemd. Op dat moment was ze hoogzwanger van haar tweede. Ze heeft het partnertraject ervaren als een natuurlijk proces. ‘Bij ons groei je iedere drie jaar door. Drie jaar geleden zat ik al op deze route. De combinatie met een zwangerschap maakt wel dat je af en toe wat vermoeider bent. Maar dat is natuurlijk bij iedere zwangerschap in combinatie met werk zo.’

Houthoff telt negenendertig mannelijke en twaalf vrouwelijke partners. Samen met Stolk was er binnen kantoor nog een andere aanstaande partner die in verwachting was. ‘Kantoorgenoten vonden het wel leuk. Ze zagen: zo kan het dus ook. Het is fijn dat er hier zo mee wordt omgegaan.’

Stolk werkt vijf dagen, en is iedere dag op kantoor. ‘Dat komt ook omdat ik best klein woon. We hebben twee slaapkamers, er is geen studeerkamer over. Er staat wel een klein bureautje in de woonkamer, maar dat vind ik niet fijn werken. Daar komt bij dat ik een change of scenery wel prettig vind. En ik heb natuurlijk een team aan te sturen.’

Drie ochtenden per week brengt ze haar kinderen (1 en 3 jaar) naar de opvang. ‘We hebben ook een dag opa’s en oma’s en mijn vriend is op vrijdag thuis met de kinderen. Als er ‘s avonds niets is, qua client event of met kantoor, probeer ik uiterlijk zes uur thuis te zijn. Dan eten we samen. Daarna breng ik de kinderen naar bed. Ik zorg er altijd wel voor dat ik even een momentje met ze heb.’

Vervolgens gaat rond halfacht de computer weer aan. ‘Van maandag- tot en met donderdagavond is er bijna iedere avond wel iets dat er nog even uit moet. Soms ben ik nog een uurtje bezig, soms langer. Maar later dan elf uur maak ik het niet.’

Het weekend houdt Stolk vrij voor het gezin. ‘Ik werk fulltime. Dat betekent dat ik de kinderen door de week minder zie. Daarom wil ik er in het weekend gewoon zijn.’

Trucje

Voor een mannelijke advocaat schuurt het ook weleens in de work-life balance, zegt Sjoerd Kamerbeek (36) managing partner van Van Doorne. ‘Mijn vriendin werkt drie dagen per week als verpleegkundige in de jeugdzorg. Als zij spreekuur heeft, en de kinderen worden ziek, moet ik ze van de opvang halen. Dat komt niet altijd uit, maar is wel wat ik doe.’

‘Ik heb het gevoel hier meer mezelf te kunnen zijn’

Ilja Morée (51) begon haar carrière in de advocatuur op 23-jarige leeftijd bij De Brauw. Na tien jaar stapte ze over naar het farmaceutische bedrijf AstraZeneca, waar zij director Legal Affairs werd. ‘Het was een mooie ervaring om onderdeel te zijn van een directie, omdat je mee kunt denken over alle gebieden waar een bedrijf mee te maken krijgt, zoals Marketing, Finance en Human Resources.’ Op veertigjarige leeftijd ze keerde terug naar De Brauw, waar ze zich binnen de intellectuele eigendomspraktijk richtte op merken, marketing en medicijnen. ‘Ik wilde zelf weer inhoudelijk bezig zijn.’

Het was toen ook haar ambitie om partner te worden. ‘Ik kwam idealistisch binnen. Ik dacht: alles wat ik heb geleerd op het gebied van leadership kan ik gebruiken om als partner de advocatuur beter te maken.’ Morée dacht daarbij aan de ontwikkeling van jonge advocaten en aan het bevorderen van het aantal vrouwelijke partners. Maar gedurende het partnertraject viel het haar niet mee om draagvlak te krijgen voor haar ideeën. ‘Toen ik een jaar in het partnertraject zat, realiseerde ik me dat ik niet op de juiste weg was. Als ik partner zou worden, was ik de jongste partner in een grote groep. Hoeveel kun je dan echt veranderen?’

Opnieuw verruilde Moree de advocatuur voor het bedrijfsleven. Ze ging werken bij het farmaceutische bedrijf Teva en stapte daarna over naar Novartis. Vanuit haar huidige functie als Head of legal Europe, gebaseerd in het Zwitserse Bazel, stuurt ze juridische teams in 52 landen aan.

Als directielid ervaart Moree minder werkdruk dan destijds als advocaat. ‘Het idee van tijdschrijven vond ik lastig in de advocatuur. Dat legt altijd een druk op je. Toen ik wat langer in de advocatuur werkte, kreeg ik managementtaken, zoals de afdeling leiden. Dat vond ik leuk, maar daar stonden geen uren voor. Het werd eigenlijk niet als volwaardige taak gezien. In mijn huidige functie word ik gewaardeerd voor al mijn werkzaamheden. Ik heb het gevoel hier meer mezelf, in het Engels zeggen ze my whole self, te kunnen zijn.’

Met haar man en 13-jarige dochter woont ze in Zwitserland. Ze werkt fulltime en is regelmatig op reis. ‘In de avonduren houd ik mijn mail een beetje in de gaten. Mijn weekends houd ik helemaal vrij. Dan wil ik echt thuis zijn met aandacht voor mijn gezin.’

Samen met Anouk Rutten en Daan ter Braak vormt Kamerbeek de komende drie jaar het dagelijks bestuur van Van Doorne. ‘Ik ben relatief jong, maar ik deed al best lang hetzelfde trucje. De mogelijkheid deed zich voor, dan moet je die aanpakken.’

Kamerbeek studeerde rechten en economie in Utrecht en Amsterdam. Daarna belandde hij aanvankelijk als management trainee bij multinational Procter & Gamble om daarna te switchen naar de advocatuur. Bij Van Doorne begon hij op de ondernemingsrechtsectie. ‘Ik heb me gericht op het sociale ondernemerschap. Dat was er toen nog niet. De combinatie van financieel resultaat boeken, maar vooral maatschappelijke impact hebben.’ Vervolgens ging hij op de sectie procesrecht werken. ‘Sindsdien begeef ik me op het snijvlak van ondernemingsrecht en procederen over het ondernemingsrecht.’

De managing partner heeft drie kinderen van vijf, drie en een jaar. ‘Toen ik de optie om managing partner te worden met mijn vriendin ging bespreken, dacht ik van tevoren dat ze het geen goed idee zou vinden, omdat we andere dingen aan ons hoofd hebben. Maar ze zei: over drie jaar moeten we naar hockey, voetbal, korfbal met alle drie de kinderen. Ik heb liever dat je er dán bent.’

Van maandag tot en met vrijdag werkt Kamerbeek vanuit kantoor. ‘’s Ochtends breng ik de kinderen naar school en de opvang. Mijn vriendin haalt ze op. Ik probeer tussen halfzes en halfacht thuis te zijn. Dan eten we samen, halen de kinderen door de wasstraat en leggen ze op bed. Daarna werk ik in de avonden nog. De woensdagavond heb ik gereserveerd voor representatieve dingen die bij mijn functie horen.’ Het weekend wil hij zo veel mogelijk vrijhouden voor het gezin. ‘Soms werk ik op zondagavond. Maar de rest van het weekend werk ik echt niet. Binnen Van Doorne is het de ongeschreven regel dat we elkaar niet bellen in het weekend.’

Zaterdag is zijn favoriete dag. ‘We wonen aan een sportveldje. Na het ontbijt ga ik vaak met een of meerdere kinderen naar buiten. Dan ben ik daar de hele dag. Ik vind dat leuk en belangrijk.’

Het zijn dan ook de weekenden met het gezin waarvan hij oplaadt. ‘En in de zomer tennis ik. Verder krijg ik energie van mensen om me heen. Dus ik ga graag uit eten, met vrienden de kroeg in. Het is ook schipperen. Want mijn vriendin wil er ook weleens op uit. En dan moet je ervoor zorgen dat je elkaar genoeg blijft zien. Vrijdagavond eten mijn vriendin en ik altijd samen. Bij voorkeur buiten de deur, om in een andere setting te zitten.’

Geregeld even loskomen van het dagelijks werk is belangrijk, erkent ook Jan Boone. Hij kwam op vakantie in Cornwall ooit in contact met een golfleraar. ‘We gingen samen een balletje slaan. Sindsdien ben ik verkocht. Ik ben iedere zaterdagochtend gaan golfen. Dat is mijn redding geweest. Het spelletje is zo geweldig, je kunt er niets anders bij doen. Je kunt niet nadenken en golfen tegelijkertijd. Het is zo ontspannend, dat je daarbij het leven houdt.’

Zodra het mogelijk is, organiseert Houthoff-partner Jet Stolk een moment om er even tussenuit te gaan. ‘Op vrijdagavond regel ik een oppas en ga ik met een vriendin uiteten. Dan heb ik even een ontspanningsmoment. Het vergt wat geregel, maar het kan echt wel.’