vak & mens
In hoeverre komt een arbeidscontract met zijn juridisch jargon overeen met wat werkgever en werknemer over en weer van elkaar verwachten? Conscious Contracting probeert daar meer evenwicht in te brengen.
Bas Martens, advocaat-partner bij Lexence in Amsterdam, is volop bezig Conscious Contracting tot een waar specialisme te maken, ook in de grootzakelijke praktijk. Hij werkt mee aan een pilotproject bij zeven organisaties. Als hij Conscious Contracting uitlegt, gebruikt hij een handdruk als metafoor. Hij ziet Conscious Contracting als de contractuele vertaling van het gevoel van de handdruk die twee contracterende partijen ervaren als ze besloten hebben samen verder te gaan en de deal hebben beklonken. Het is de handdruk van onderlinge beloften en verwachtingen.
‘Conscious Contracting is een ontwikkeling die is overgevlogen uit de Verenigde Staten,’ zegt hij. ‘Vanwege het common law wordt daar alles tot in detail in contracten geregeld, omdat je vaak niet kunt terugvallen op de wet. Dat heeft geleid tot excessen en soms honderden pagina’s tekst, contracten die echter ver verwijderd zijn van wat mensen echt bindt.’
‘Conscious Contracting kun je zien als tegenbeweging daarop,’ vervolgt Martens. ‘Het geeft vorm en inhoud aan die handshake. Het leidt tot een contract waarin partijen zich herkennen en waarin de waarden waarin ze elkaar vonden tot uitdrukking worden gebracht. Het zijn ook geen contracten die in de la blijven liggen totdat er een conflict komt. Het zijn overeenkomsten die dienen als een routeboekje, als een kompas voor de samenwerking.’
Dat gebeurt nog te weinig, constateert Daniël Maats, arbeidsrechtadvocaat bij BVDV Advocaten & Fiscalisten in Utrecht en ook betrokken bij het pilotproject. ‘In de praktijk is het contract vaak niet geschreven met de eindgebruiker in gedachten. Het wordt door advocaten voor advocaten geschreven, met een juridische bril om met het contract een goede juridische positie te hebben bij een conflict dat aan de rechter wordt voorgelegd. De gedeelde visie op de relatie komt er bijna nooit tot in uitdrukking. Daar willen we iets anders voor.’
Pilotproject
Dat is ook wat Stichting Agapè in Organisaties Nederland nastreeft – Agapè is een Oudgrieks woord dat vaak met ‘liefde’ wordt vertaald. Met steun van de Goldschmeding Foundation, die medemenselijk ondernemen wil bevorderen, is de stichting het project Conscious Contracting gestart. Sociaal psycholoog en directeur van veranderingsorganisatie 7Zebra’s Boukje Keijzer leidt het project.
In het project, dat loopt tot en met juni dit jaar, worden zeven organisaties intensief begeleid om, in goed Nederlands, relationele contracten op te stellen. Het is een breed scala aan organisaties; van hypotheekadviseur Viisi en inclusieve restauranthouder en cateraar The Colour Kitchen tot de gemeente Alkmaar en thuiszorgorganisatie Actief Zorg.
‘Conscious Contracting is een manier om de belangen van beide partijen in het oog te houden en op basis daarvan een contract te maken’
Tegelijk zal een grotere groep organisaties een Do-It-Yourself traject volgen waarbij de insteek dezelfde is, maar de begeleiding meer op afstand plaatsvindt – daaruit moet blijken of de uiteindelijk ontwikkelde handreiking organisaties voldoende houvast biedt om Conscious Contracting zelf toe te passen. ‘We hebben in de pilot bewust gekozen voor organisaties die impact hebben,’ zegt Keijzer. ‘In de DIY-groep zit bijvoorbeeld ook Rijkswaterstaat. Als die verschillende organisaties in de communicatie naar buiten treden, hopen we daarmee veel partijen te bereiken.’
De zeven deelnemende organisaties laten in de pilot onder meer hun arbeidscontracten door de deelnemende advocaten onder de loep nemen en bepalen welke vorm en inhoud in een arbeidsovereenkomst voor hen belangrijk zijn. Die gezamenlijke zoektocht leidt uiteindelijk tot een handreiking voor andere organisaties. Keijzer: ‘De ervaring is dat een dergelijk proces veel hobbels kent. Tijdens een Beren op de weg-conferentie in april brengen we die in de kaart en proberen deze te slechten. In juni is er nog een afsluitend event waarbij we een toolkit presenteren.’
Minder nodig
Toch is niet iedereen overtuigd van het nut van Conscious Contracting in Nederland. ‘Conscious Contracting komt over uit de VS, waar maar weinig wetgeving is. Ook als je goed geletterd bent, kom je die contracten nog niet door,’ zegt Evert Verhulp, professor Arbeidsrecht aan de Universiteit van Amsterdam. ‘In Nederland hebben we een systeem waarbij rechten en plichten in de wet redelijk goed geregeld zijn. Hier halen de meeste arbeidsovereenkomsten dan ook de drie pagina’s niet. Dat maakt Conscious Contracting in Nederland minder nodig.’
Hij vervolgt: ‘Opmerkelijk is dat het om een nieuwe structuur lijkt te gaan. Terwijl het er om gaat dat duidelijk is dat iets is afgesproken. Hoe creatief je ook te werk gaat met Conscious Contracting, als je van de wet afwijkende afspraken wilt maken, moeten die in een overeenkomst wel duidelijk zijn – ook voor derden. Ik weet ook niet of arbeidsovereenkomsten nu meer dan voorheen worden dichtgetimmerd. Evenmin zie ik een tendens dat er een piek in minder vertrouwen is en dus behoefte aan meer controle vooraf.’
Tegelijk vindt Verhulp het wel goed met nieuwe vormen van arbeidsovereenkomsten te experimenteren. ‘Een grote groep werknemers is functioneel analfabeet. Als voor hen beter begrijpbare contract wordt opgesteld, is dat een prima ontwikkeling.’
Frans Pennings, hoogleraar Sociaal recht aan de Universiteit Utrecht, sluit zich daarbij aan. ‘Het is goed om te kijken of er op individueel niveau betere afspraken gemaakt kunnen worden in arbeidsovereenkomsten. Nu zijn deze heel standaard en hebben ze weinig inhoud. Ook cao’s zijn heel algemeen geformuleerd. Experimenten hiermee kunnen nuttig zijn.’
Hij geeft het concurrentiebeding als voorbeeld. ‘Bij de ene medewerker zal dit wellicht niet relevant zijn, bij de ander juist wel cruciaal. Het is dan goed dat het slechts in de arbeidsovereenkomst staat als het relevant is en dat afgesproken wordt hoe hiermee omgegaan gaat worden. Hierbij kan ook gepoogd worden een regeling te treffen om onenigheden zo veel mogelijk in der minne te schikken. Dat past ook bij deze tijd; maatwerk leveren en procedures proberen te voorkomen.’ Maar, voegt Pennings daaraan toe, ‘om te voorkomen dat werknemers slechter af zijn en dat werkgevers fouten gaan maken is het belangrijk dat beide partijen bij dit soort contracten voldoende juridisch ondersteund worden; het is zeer gewenst dat de werkgever de werknemer aanbiedt dat deze zich op zijn kosten onafhankelijk laat adviseren.’
Pennings verwijst naar het twee jaar geleden gepresenteerde arbeidscontract van Tony’s Chocolonely, een eerste Nederlandse variant van Conscious Contracting. De overeenkomst ziet eruit als een uitgevouwen wikkel van hun chocoladerepen en wordt gezien als hét voorbeeld van hoe een arbeidscontract er ook uit kan zien. ‘Dat contract is eerder een ludiek voorbeeld van hoe het niet moet, dan dat het veel bijdraagt aan betere afspraken. Zo worden verschillende gegevens die door de wet worden verlangd (artikel 7:655 BW) niet vermeld. Ook een zin als ‘Je hebt onbeperkt vakantie, maar ten minste 28 dagen per jaar’ levert onduidelijkheid op. Misschien wel grappig bedoeld, maar een werknemer weet zo niet waar die aan toe is.’
Andere mindset
De scepsis is niet nieuw voor Maats. Hij is een van de vormgevers van het arbeidscontract van Tony’s Chocolonely en hoorde bij de lancering daarvan dezelfde kritiek. ‘Daarop kwamen veel reacties van advocaten: “Welke risico’s roep je daarmee over elkaar af?” Hun eerste reactie komt door de bril die ze in het verleden hebben gekregen, hun manier van kijken naar de wereld. Dat is de werkelijkheid van advocaten en we moeten proberen die langzaam te verschuiven.’
‘Uiteindelijk doen we dit voor onze cliënten, niet voor de advocaten,’ motiveert Martens. Deze aanpak kan namelijk geschillen voorkomen, stelt hij. ‘Die leiden alleen tot kosten, schade en nadeel. Wij geven hiermee de tools om het niet zover te laten komen. Zeker als je te maken hebt met verhoudingen waarbij beide partijen belang hebben bij het goed houden van de relatie is dit een goede contractvorm. Het is een bijvangst die advocaten misschien niet zien, maar hun cliënten wel.’
‘Advocaten zullen moeten leren wat in mediation normaal is,’ vervolgt hij. ‘Niet alleen denken aan het eigen belang van de cliënt, maar ook empathisch zijn met de belangen van anderen. Zoals wanneer een opdrachtgever werkt met zzp’ers met veel andere opdrachtgevers, deze geen streng en onwerkbaar concurrentiebeding moet vastleggen.’
‘Het is zeer gewenst dat de werkgever de werknemer aanbiedt dat deze zich op zijn kosten onafhankelijk laat adviseren’
Het overtuigt Pennings maar gedeeltelijk van de kracht van Conscious Contracting. Hij verwijst nogmaals naar het Tony Chocolonely-contract waarin staat dat een werknemer nevenwerkzaamheden met zijn werkgever moet bespreken. ‘In een sfeer waarin de werkgever en de werknemer er wel uitkomen met een informele tekst dreigen bestaande werknemersrechten vergeten te worden. Het zou veel helderder zijn om vast te leggen in welke uitzonderingsgevallen bij dit bedrijf nevenwerkzaamheden niet mogen.’
Verhulp denkt dat werkgevers binnen de huidige contractsvormen al meer kunnen doen. ‘Deze gesprekken zouden we tijdens het dienstverband moeten blijven voeren. Trek ieder jaar de arbeidsovereenkomst uit de kast en kijk wat je er nog van vindt. Maar daar heb je geen Conscious Contracting voor nodig, dat is gewoon verstandig werkgeverschap.’
Hij vervolgt: ‘Ik hoop dat een arbeidsovereenkomst een document is waar partijen met tevredenheid naar kunnen kijken. Maar uiteindelijk is het een juridisch document, waarin gemaakte afspraken worden vastgelegd. Als Conscious Contracting helpt om goed na te denken en te kijken naar gemaakte afspraken is dat al winst.’
Het project gaat verder dan het contract van Tony’s Chocolonely, dat bovendien nader uitgelegd kan worden in een handboek of reglement, zo reageert Maats. ‘Conscious Contracting is een manier om de belangen van beide partijen in het oog te houden en op basis daarvan een contract te maken. Volgens mij verschillen we niet van mening dat dat nu in de praktijk te weinig gebeurt,’ zegt hij. ‘Het project streeft ernaar om werkgevers te laten zien en ervaren dat binnen de wettelijke grenzen veel betere contracten kunnen worden gemaakt. Dan kunnen partijen inderdaad met meer tevredenheid naar een arbeidsovereenkomst kijken.’
‘Het primaat zal uit de markt moeten komen,’ pakt Martens de handschoen op. Hij roept zijn collega’s op ook kritisch naar zichzelf te kijken. ‘Ik vind oprecht dat we als advocaten een rol hebben en we de verantwoordelijkheid moeten nemen om de samenleving anders, meer duurzaam, in te richten. Niet alles tot in detail, met alleen het juridische perspectief in gedachten, te regelen en proberen zaken tot op het bot uit te vechten, maar ook cliënten oproepen het goede te doen en terug te vallen op gedeelde waarden. Daarin hebben advocaten en juristen vanuit hun maatschappelijke positie een heel belangrijke bijdrage.’