actueel

door Kees Pijnappels

In de Tweede Kamer verdedigden de justitieministers Yeşilgöz en Weerwind voor het eerst hun belangrijkste beleidsstuk, de begroting voor 2023. We pikten de onderwerpen die relevant zijn voor de advocatuur eruit.

Het debat vergde een slordige veertien uur, verdeeld over twee dagen in november. Wat opviel was de goede sfeer. Iedereen was hoffelijk en royaal met complimentjes; fungerend voorzitter Martin Bosma grossierde in goedmoedige grapjes. Zelfs de dertien (!) sprekers van de oppositie hadden het meestal naar hun zin en maakten het de beide bewindslieden allesbehalve moeilijk. Farid Azarkan van DENK zei zelfs dat wat hem betreft meer Kamerleden minister mogen worden, zo tevreden was hij met Yeşilgöz. Dissident in het gezelschap was Gideon van Meijeren van Forum voor Democratie. Hij pleitte hij voor het ten val brengen van de regering, op ‘geweldloze en liefdevolle’ wijze, omdat die de rechtsstaat te grabbel zou hebben gegooid. Hij bracht ook een motie van wantrouwen in, gericht tegen de beide ‘lichtgewichten’ op Justitie. Yeşilgöz bestempelde hij als ‘een loyaal en manipuleerbaar poppetje, zonder aantoonbare kennis en capaciteit, dat geen enkel weerwoord heeft tegen de ambtelijke top en precies doet wat haar wordt opgedragen’. De motie haalde het niet.

Sociale advocatuur

Beschermheer van de sociaal advocatuur, SP’er Michiel van Nispen, maakte zijn reputatie waar door te pleiten voor een noodplan. Volgens een recent Panteia-rapport zitten sommige regio’s en rechtsgebieden op niet al te lange termijn zonder sociaal advocaten, maande hij minister Weerwind tot onmiddellijke actie. Volgens Weerwind is de soep echter niet zo heet. Op dit moment is er sowieso geen tekort aan sociaal advocaten, stelde hij. De recente tariefsverhogingen maken het beroep bovendien weer aantrekkelijker hetgeen de instroom naar verwachting vergroot. Weerwind is bovendien niet vergeten dat er nog een claim ligt bij de commerciële kantoren. ‘Ik zoek daar ook de koppeling met maatschappelijke bijdragen van de gehele advocatuur.’ Oké, geen noodplan, maar verhoog dan op zijn minst nu al de tarieven om de inflatie te compenseren, probeerde Van Nispen nog. Ook daar kreeg hij nul op het rekest. Uiteraard heeft de kwestie de volle aandacht van Weerwind, maar ook andere beroepsgroepen kampen met inflatie. Denk aan gerechtsdeurwaarders. ‘Ik ga geen toezegging doen,’ sprak Weerwind beslist. Van Nispen liet zich echter niet uit het veld slaan en vroeg in een motie steun van de gehele Tweede Kamer. In die motie wordt de regering gevraagd zo snel mogelijk met een plan voor de sociaal advocatuur te komen, zowel gericht op de korte als de (middel)lange termijn. En ziet, de aanhouder wint: de Tweede Kamer schaarde zich unaniem achter de motie en Weerwind kan aan de slag.

Zware criminaliteit

Crimefighter Ulysse Ellian (VVD) beet zich vast in zijn favoriete onderwerp: het gevangenisregime voor zware criminelen. Het Kamerlid is onlangs op studiereis geweest naar de VS. Daar leerde hij hoe je de buitencategorie misdadigers, zoals Ridouan Taghi en Willem Holleeder, het veiligst kunt opbergen. Sinds advocaat Youssef Taghi werd aangehouden, omdat hij als postbode zou fungeren, dringt Ellian er bij de regering op aan om voortgezet crimineel handelen vanuit detentie onmogelijk te maken. Weerwind gaat daar een eind in mee, maar stuit op wetten en praktische bezwaren. Zo vindt de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) verdere verzwaring van het EBI-regime buiten proportie. Zelfs de Holleeders van deze wereld hebben recht op contact met hun familie, meent de RSJ. Ellian legt zich daar echter niet bij neer en wil dat Weerwind doorpakt bij de realisatie van het zogeheten EBI-plusregime. Holleeder en Taghi moeten naar de ‘plus’, dan kan de categorie daaronder van een gewone gevangenis (Afdeling Intensief Toezicht) naar de EBI, stelt Ellian. ‘Ik ga geen namen noemen, want dan krijg ik de halve advocatuur weer op mijn dak.’ Ellian heeft drie detentievarianten voor zware criminelen voor ogen: AIT, EBI en EBI-plus. ‘Die zijn allemaal gericht op controle en een bepaalde mate van afzondering, maar in diverse gradaties.’ In een motie vroeg hij de regering ‘een uniform beveiligings- en detentieregime voor de Afdelingen Intensief Toezicht te creëren waarbij volledige controle van communicatie het uitgangspunt is; en te realiseren dat criminele kopstukken zo veel mogelijk in de EBJ geplaatst worden’. Die motie kreeg een meerderheid van de Kamer achter zich, net zoals het voorstel om een aparte locatie te zoeken voor de EBI-plus.

Witwassen

Het kabinet moet meer werk maken van de aanpak van witwassen en het afpakken van crimineel geld. Vooral VVD-Kamerlid Ingrid Michon-Derkzen vond dat de ministers ‘een tandje moeten bijzetten in het afpakken van crimineel vermogen en de aanpak van facilitators’. Michon hoopte dat het wetsvoorstel over non conviction based confiscation gaat helpen, maar wil ook dat er meer aandacht komt voor de zogeheten poortwachtersfunctie van een aantal beroepen. Ze vindt dat onder meer advocaten, notarissen en accountants vaker een melding moeten doen bij de Financial Intelligence Unit (FIU). ‘Niet alle poortwachters melden veel en dat vind ik opvallend. Er is te weinig toezicht op deze meldplicht. Wel op de banken, maar niet op accountants, money transfer organisaties en antiquairs.’

Ook PvdA-Kamerlid Songül Mutluer meende dat het kabinet meer ambitie aan de dag moet leggen bij de jacht op crimineel vermogen. De minister wil de strafrechtelijke beslaglegging van crimineel geld in vier jaar tijd laten stijgen van 190 naar 220 miljoen euro. Peanuts, vond ze dat.

Minister Dilan Yeşilgöz erkende dat 220 miljoen euro in beslag genomen kapitaal niet in verhouding staat tot de miljarden crimineel vermogen die er rondgaan. Ze wees er echter ook op dat het grootste deel van de criminele geldstromen in het buitenland wordt witgewassen. Om die reden zet ze vol in op een internationale aanpak. ‘De oplossing zit niet in wensdenken of in hogere doelstellingen op papier, die je vervolgens niet gaat halen waarna je gefrustreerd raakt, maar in zakendoen met andere landen. Dat is volgens mij de enige weg, omdat het geld ons land verlaat.’

En wat de facilitators en de niet-financiële poortwachters betreft: die zijn als prioriteit opgenomen in het plan van aanpak tegen witwassen waarover Kamer en minister binnenkort komen te praten. Om Yeşilgöz bij de les te houden, vroeg Michon haar per motie inzichtelijk te maken hoe verschillende beroepsgroepen omgaan met hun poortwachtersfunctie op grond van de Wwft. De Kamer ging akkoord met die motie.

Slimmer straffen

D66’er Joost Sneller greep zijn kans om het rechtsstatelijke imago van zijn partij op te poetsen. Tot zijn tevredenheid verschuift de politieke roep van zwaarder naar slimmer straffen. Gevangenisstraffen hebben vooral schadelijke effecten, doceerde hij. ‘Als je een winkeldief een paar weken opsluit, loopt hij het risico zijn werk, woning of partner te verliezen, of allemaal. En hij krijgt de kans het criminele vak te leren op de beste leerschool, de gevangenis. Veel straffen zijn te kort om gedragsverandering te realiseren, maar lang genoeg om dingen kapot te maken.’

Van alle celstraffen duurt 85 procent korter dan zes maanden (€ 339 p.p./p.d.) en is de kans op recidive 50%, aldus Sneller. Hier is een hoop winst te boeken, meende Sneller, want taakstraffen en elektronische detentie zijn goedkopere en efficiënter. ‘De samenleving wordt veiliger van slimmer straffen terwijl stoere taal als opsluiten en de sleutel weggooien eerder het tegenovergestelde bereikt.’

Mogelijk was sprake van een vooraf ingestudeerd een-tweetje met partijgenoot Weerwind, want de minister kopte de voorzet van Sneller keurig in. De bewindsman laat een verkenning uitvoeren ‘naar mogelijke verbeteringen van het sanctiestelsel en de sanctietoepassing’. Als daaruit de meerwaarde blijkt van enkelbanden en taakstraffen, dan pakt Weerwind dat op. Voor volgend jaar zomer zal hij de Kamer nader informeren. Hij voegde nog wel een disclaimer toe: de alternatieven vergen wetswijziging en daar gaat een paar jaar overheen.

Rechtspraak

De Rechtspraak bleek bij menig Kamerlid tot zorgenkind geworden, van links tot rechts. De seponering van 1500 zaken in Gelderland wegens gebrek aan zittingscapaciteit werd Kamerbreed als onaanvaardbaar bestempeld, met name voor de slachtoffers. Dat Weerwind het nieuws bracht dat ook in Noord-Holland 82 zaken worden geseponeerd, maakte het allemaal nog pijnlijker. ‘Op dit moment schiet de overheid tekort, met name waar het gaat om de bescherming van slachtoffers,’ concludeerde CDA-woordvoerder Richard Knops. Wat hem verbaasde, is dat er zoveel misgaat in de planning. ‘Er gaat veel zittingscapaciteit verloren, onder meer door advocaten die op het laatste moment zittingen annuleren.’ Het is zaak om ‘out of the box’ te denken, aldus de CDA’er. Zo opperde hij reservezittingen te plannen om te voorkomen dat er overdag plots rechtszalen leeg komen te staan. In een motie vroeg en kreeg hij steun van de Tweede Kamer voor zijn suggestie out-of-the-box te denken.

Ook SGP’er Kees van der Staaij drukte de ministers op het hart niet alleen streng maar vooral ook snel te straffen, temeer als er slachtoffers in het spel zijn. ‘Zeker voor zaken waarin er sprake is van misbruik, is het belangrijk dat ze niet maanden of jaren op de plank blijven liggen en dat het slachtoffer niet nog eens extra belast wordt door de trage rechtsgang.’

Weerwind beloofde beterschap, maar zonder concrete cijfers te noemen. De Rechtspraak werkt aan professionalisering van het rooster- en planproces, samen met extern deskundigen. Daarbij wordt ook gekeken naar de zorg, die een vergelijkbare logistiek heeft. Daarnaast zijn een aantal promovendi van de Universiteit Twente ingehuurd om ‘de algehele capaciteitsplanning van de rechtspraak’ te verbeteren. Tot slot wil Weerwind vaker supersnelrecht inzetten.

Varia

Yeşilgöz en Weerwind kregen nog meer verzoeknummers. Een kleine selectie:

• Een voorstel van Sylvana Simons (BIJ1) om de oprichting van buurtrechtbanken aan te moedigen, te ondersteunen en te faciliteren kreeg bijval van de hele Tweede Kamer.
• SGP en ChristenUnie drongen aan op adequaat forensisch medisch onderzoek bij minderjarige slachtoffers van seksueel geweld. Ook dat plan kreeg Kamerbrede steun.
• CDA’er Anne Kuik vond dat betrapte cokesnuivers verplicht op cursus moeten, net zoals automobilisten met een slok op. Dat plan is onderwerp van nader debat.
• PvdA’er Mutluer vroeg de regering te onderzoeken of aanvullende regelgeving nodig is om malafide ondernemers uit kwetsbare wijken te weren. De Kamer schaarde zich achter dat verzoek.
• Ook het idee van Mutluer om naar Zweeds model meer kleinschalige voorzieningen te bouwen voor jeugdige delinquenten werd door de Tweede Kamer aangenomen.