Grondwet verdient levendig debat

Een nieuw commentaar op de Grondwet toont de relevantie van grondwetsartikelen voor actuele discussies en legt fundamentele vragen bloot die erachter schuilgaan.

‘Het was een ware reis door staatsrechtelijk, rechtsfilosofisch en historisch Nederland. We zijn dankbaar dat we zo’n gezelschap aan experts hebben kunnen verenigen in dit grondwetscommentaar,’ schrijven samenstellers Afshin Ellian en Bastiaan Rijpkema in hun verantwoording van Een nieuw commentaar op de Grondwet (Boom, 2022). De twee hoogleraren (Encyclopedie van de Rechtswetenschap) zeggen met hun boek een bijdrage te willen leveren aan ‘een meer levendige constitutionele cultuur’ en het debat daarover. Debat bijvoorbeeld over vrijheidsbeperkingen, ontregelende demonstraties, een meer transparante bestuurscultuur en overheidsbemoeienis met religieus onderwijs. In 35 essays tonen (staatsrecht)juristen, rechtsfilosofen en historici de relevantie van een grondwetsartikel voor actuele discussies of leggen ze fundamentele vragen bloot die onder een artikel schuilgaan. Ook wordt ingegaan op de vraag wat nog ontbreekt in de Grondwet. Politieke partijen, de Europese Unie en dieren komen in dit kader aan bod.

Volgens de samenstellers weerspiegelt de grondwet ‘de minimale grammatica van de politieke orde waarbinnen wetten en rechtspraak maatschappelijke conflicten en belangen beslechten’. Het is daarmee het ‘meest fundamentele document van een staat’.

Integriteit onder de loep

De Toeslagenaffaire maakte pijnlijk duidelijk dat vertrouwen in de rechterlijke macht geen vanzelfsprekendheid is. De integere rechter is daarmee extra actueel.

De integere rechter (Boom juridisch, 2022) biedt een kijkje achter de schermen in het werk en leven van rechters. Het boek neemt als uitgangspunt dat integriteit bestaat uit trouw van de rechterlijke ambtenaar aan de eigen institutionele waarden en normen. Onpartijdig, onafhankelijk, autonoom en professioneel. Rechterlijke onpartijdigheid en onafhankelijkheid worden in de context van de democratische rechtsstaat geplaatst. Autonomie en professionaliteit worden in het licht van de moderne rechterlijke organisatie bezien.

Het boek bevat een theoretische behandeling van rechterlijke beroepsethiek en praktische reflectie op concrete dilemma’s waarmee de rechter in zijn werk en privéleven te maken kan krijgen. Ter illustratie worden verschillende ‘meppende rechters’ door de jaren heen aangehaald. Rechters die in hun vrije tijd hun zelfbeheersing verloren en een tik uitdeelden. Als dit soort incidenten in de media komen, is dat schadelijk voor het vertrouwen van de samenleving in de rechtspraak. Het vertrouwen dat te voet komt en te paard gaat.

Auteurs Arie-Jan Kwak en Derk Venema zijn door de wol geverfde docenten beroepsethiek binnen de opleiding voor rechters (SSR). Venema doceert daarnaast aan de Open Universiteit, Kwak is docent aan de Universiteit Leiden.

Rechtsicoon

Amsterdammer Paul Scholten wordt gezien als een van de grootste Nederlandse rechtsgeleerden van de vorige eeuw. In de juridische wereld is nog steeds veel aandacht voor zijn creatieve gedachten over recht en rechtsvinding.

In Om recht en gerechtigheid - Paul Scholten (1875-1946), een biografie (Walburg Pers, 2022), beschrijft Rogier Chorus zijn leven en ideeën. Scholten begon zijn carrière als advocaat en procureur. Later was hij lange tijd hoogleraar en rector-magnificus aan de Universiteit van Amsterdam. Scholten baseerde zijn rechtsgevoel op het christelijk geloof. Hij was kerkelijk actief en zorgde er mede voor dat de Nederlands Hervormde Kerk in de oorlog stelling nam tegen de bezetter. Hij was daarnaast oprichter van de Rechtshogeschool in Batavia.

‘Zijn houding en rechtsgevoel, vooral waar de gewetensvrijheid en de beginselen van de rechtsstaat in het geding kwamen, inspireerden veel van zijn leerlingen,’ schrijft Chorus. ‘Ook na de oorlog, bij de wederopbouw van het land.’ Een jaar na de bevrijding overleed Scholten. Hij was op dat moment lid van de Eerste Kamer.

De politiek en maatschappelijk betrokken Scholten was verder onder meer voorzitter van de Nederlandse Juristen-Vereniging, rechter-plaatsvervanger en raadsheer-plaatsvervanger. Scholten publiceerde veelvuldig in juridische tijdschriften en hij schreef onder meer het eerste Algemeen Deel (1e druk 1931) van de Asser-serie. Ook andere werken van hem zijn juristen niet onbekend. Een bijzonder man met een veelzijdig leven die nu terecht een biografie heeft gekregen.