actueel
Inflatie en kostenstijgingen dwingen advocaten ertoe hun bedrijfsvoering onder de loep te nemen. Aan welke knoppen kunnen ze draaien en wat adviseren experts?
Dilek Karpuz, partner bij het deels sociale, deels commerciële Advocatenkantoor Seegers & Lebouille in Amsterdam heeft in een jaar tijd de energierekening van het kantoor zien verdrievoudigen. ‘Die kosten lopen de spuigaten uit.’
Het is één van de vele symptomen van de huidige inflatie waaraan ook de advocatuur niet ontkomt. Het afgelopen jaar steeg de inflatie enorm: van 3,4 procent oktober vorig jaar naar 16,8 procent in oktober van dit jaar. De prijsstijgingen van energie, water en huisvesting waren samen verantwoordelijk voor 8,8 procent van de inflatie, blijkt uit cijfers van het CBS over september dit jaar. De hoge kosten werken door in andere kosten, zoals die voor grondstoffen en levensmiddelen. De effecten hiervan zien advocaten terug in hun huishoudboekje: exploderende energierekeningen en hogere facturen van leveranciers.
Om de koopkracht van medewerkers op peil te houden, overwegen veel kantoren de inflatie te compenseren met een loonsverhoging. Ruim de helft van de kantoren is dit per 1 januari 2023 van plan. Bijna een kwart hiervan denkt aan een salarisverhoging van vijf tot tien procent. Dat blijkt uit een peiling van het Advocatenblad half oktober onder 250 abonnees van de digitale nieuwsbrief (zie pagina 21). Ook bij Seegers & Lebouille gaan vanaf volgend jaar de salarissen omhoog. Het kantoor volgt hierbij doorgaans de alimentatie-indexering, zegt Karpuz. ‘Het percentage is nog niet bekend.’ Tanger Advocaten, met vestigingen in Velsen-Zuid, Alkmaar en Haarlem, is eveneens van plan de salarissen te laten stijgen. Hoeveel is nog niet duidelijk, zegt Michel Moeijes, advocaat op het gebied van insolventierecht en arbeidsrecht, en deken van het arrondissement Noord-Holland. ‘Alles wordt duurder. We gaan er niet aan ontkomen om onze mensen een behoorlijke salarisverhoging te geven. Zij moeten ook huur, gas, licht en boodschappen betalen.’
Dalende omzet
Behalve met directe kostenstijgingen hebben advocaten te maken met een teruglopende omzet. Cliënten die hard worden geraakt door de inflatie, blijven weg. Karpuz: ‘Mensen die net boven het toevoegingsniveau zitten, en hun rechtsbijstand zelf moeten betalen, vallen het eerst buiten de boot. Deze rechtzoekenden beknibbelen op advocaatkosten. Laatst werd ik bijvoorbeeld gebeld door een mevrouw. Zij had een loonvordering, maar kwam net niet in aanmerking voor een toevoeging en was niet verzekerd. We hebben berekend hoeveel een procedure zou kosten en concludeerden dat daarnaast het risico bestond dat zij zou worden veroordeeld in de proceskosten. Toen heeft zij gezegd: laat die vordering maar zitten. Maar een werknemer is toch de juridisch zwakkere partij. Dit gaat wel in tegen mijn rechtvaardigheidsgevoel.’
‘De markt staat onder druk, zowel in Nederland als internationaal’
Niet ieder kantoor en niet ieder rechtsgebied heeft overigens te maken met een teruglopende omzet door de huidige inflatie. Evert Hoekstra, partner van CKH Advocaten met vestigingen in Alkmaar, Amsterdam, Utrecht en Rotterdam constateert dat ‘het financieringsklimaat’ aan het veranderen is. ‘Je ziet bepaalde deals afketsen vanwege financieringsproblemen, wat zeker de nodige impact heeft op bijvoorbeeld de vastgoed- en overnamepraktijk op ons kantoor.’ Maar hierdoor daalt de omzet binnen CKH Advocaten niet, vertelt Hoekstra. ‘De vastgoed- en overnamepraktijk, waar ik zelf dagelijks mee te maken heb, is en blijft onverminderd actief. Overall beschouwd maakt ons kantoor sowieso een forse groei door, ondanks de inflatieperikelen.’
Tijdelijke bonus
Gerard Tanja en Martijn Lesterhuis zijn beiden partner bij de in juridische dienstverlening gespecialiseerde Venturis Consulting Group. Zij praten regelmatig met advocaten over hun bedrijfsvoering en geven advies over hoe om te gaan met de huidige inflatie. Lesterhuis: ‘Het onderwerp leeft op dit moment bij veel advocatenkantoren. De markt staat onder druk, zowel in Nederland als internationaal.’ Zijn advies aan kantoren: wees voorzichtig met het verhogen van salarissen op basis van de huidige extreme inflatiecijfers. Lesterhuis: ‘De hoogte van de inflatie, die nu wordt aangestuwd door de energieschaarste, kan volgend jaar weer heel anders zijn.’ Beter is het volgens hem om af te wachten wat er gebeurt, met een gedeeltelijke salarisverhoging te werken en in de tussentijd een tijdelijke maatregel te treffen. ‘Te denken valt aan een tijdelijke tegemoetkoming in de kosten.’
Mario Bersem, sectoreconoom zakelijke dienstverlening bij ABN AMRO, ziet in de sector dat kantoren hun medewerkers een loonsverhoging geven conform de cao-lonen, die dit jaar vier procent stegen. Dat zou volgens hem een model kunnen zijn voor juristen. Daarnaast oppert hij de mogelijkheid om werknemers een eenmalige compensatie voor energiekosten uit te keren, in plaats van een structurele verhoging.
Tariefverhogingen
Een voor de hand liggende manier om de hogere bedrijfskosten op te vangen, is het verhogen van de tarieven. Twee op de drie advocatenkantoren is dat van plan of heeft dit al gedaan, blijkt uit het onderzoek van het Advocatenblad. Ruim een derde van deze respondenten noemt een tariefverhoging van vijf tot tien procent. Zo ook de advocaten van Seegers & Lebouille. Zij zijn van plan de tarieven voor betalende cliënten vanaf begin 2023 te verhogen. Karpuz: ‘Dat doen we in overleg met de cliënt. Uitgangspunt is dat je dat bespreekt en bevestigt.’
Ook insolventie- en arbeidsrechtspecialist Michel Moeijes vindt dit onontkoombaar: ‘Als alle kostenposten omhooggaan, inclusief de lonen, is het vrij logisch dat de uurtarieven ook stijgen.’
Een belronde langs een tiental kleine, middelgrote en grote kantoren leert dat veel advocaten liever niet openlijk praten over het doorberekenen van kosten aan de cliënt. Robert de Pater van Gimbrere Legal, een fullservicekantoor met vijftien advocaten en juristen, wil wel kwijt dat zij ervoor hebben gekozen de hogere kosten – voorlopig – zelf op te vangen. Evert Hoekstra van CKH Advocaten vertelt dat zijn kantoor de tarieven niet over de gehele breedte gaat verhogen. ‘Persoonlijk vind ik dat de tarieven vooral moeten worden bepaald door vakgebied, ervaringsjaren, kennis en expertise. Ingegeven door die factoren verwacht ik wel dat we op individueel niveau voor bepaalde advocaten een tariefverhoging zullen gaan doorvoeren.’
Volgens de consultants van Venturis Consulting Group is er geen standaardantwoord op de vraag of kantoren er goed aan doen hun tarieven te verhogen. Lesterhuis: ‘Je moet kijken naar het type cliënt, het type werk, en de toegevoegde waarde van het werk. Across the board je tarieven verhogen, wordt niet zomaar geaccepteerd.’ Gerard Tanja vult aan: ‘Voor een kostenstijging van complex hoogwaardig werk zal je cliënt wel willen betalen. Voor het meer generieke type werk waar je cliënt juist niet extra voor wil betalen, wordt het veel moeilijker je winstmarge op peil te houden.’
Jean-Pierre van der Rest, hoogleraar bedrijfswetenschappen in Leiden, adviseert kantoren die te maken hebben met kostenstijgingen en een teruglopende winst te gaan werken met een tijdelijke toeslag. ‘Cliënten begrijpen dat advocaten door de hogere gasprijzen hogere kosten hebben. Enige creativiteit anders dan de hogere kosten een-op-een doorberekenen in de tarieven zou ik advocaten wel adviseren.’ Van belang is natuurlijk hoe je dat brengt, zegt Van der Rest. ‘Als je zegt: “We verhogen de tarieven niet, maar we hebben een tijdelijke toeslag,” is dat invoelbaar en te volgen. Je moet goed in de gaten houden hoe duur je bent in de perceptie van de cliënt.’
Sociale advocatuur
Advocaten die op toevoegingsbasis werken en hun vergoeding uitgekeerd krijgen door de Raad voor Rechtsbijstand (RvR), kúnnen hun tarief niet zomaar verhogen. De vergoedingen zijn geregeld in het Besluit vergoedingen rechtsbijstand en worden jaarlijks op 1 januari geïndexeerd via een ministeriële regeling. Maar dit percentage wordt bepaald aan de hand van de cijfers over het tweede jaar voorafgaand aan het jaar waarop de indexering zal gelden. In 2021 schommelde de inflatie tussen de 1,4 en 5,7 procent. De indexatie blijft dus flink achter bij de toegenomen inflatie van het afgelopen jaar.
Het verschil tussen commerciële tarieven en de vergoedingen voor gesubsidieerde rechtsbijstand heeft de aandacht van minister Franc Weerwind (Rechtsbescherming, D66). In antwoord op Kamervragen hierover van SP’er Michiel van Nispen schreef Weerwind op 5 oktober van dit jaar dat de vergoedingen voor de sociale advocatuur per 1 januari 2022 al structureel zijn verhoogd. ‘In het Coalitieakkoord 2021-2025 zijn hiervoor ook structureel extra financiële middelen vrijgemaakt. In het Programma stelselvernieuwing rechtsbijstand wordt op dit moment een herijkingsproces ontwikkeld, waardoor deze vergoedingen in de toekomst bij de tijd zullen blijven.’ De minister voor Rechtsbescherming heeft toegezegd de Kamer hierover nader te informeren in de Voortgangsrapportage stelselvernieuwing rechtsbijstand, die voor het kerstreces zal worden verzonden.
Tochtstrips
Dat duurt nog wel even en van de respondenten van de online enquête van het Advocatenblad overweegt een flink deel te minderen met toevoegingszaken. Ook Dilek Karpuz, onder meer huur- en arbeidsrecht, doet een deel van haar werk bij Seegers & Lebouille op toevoegingsbasis. Ze voelt zich genoodzaakt om dit soort zaken minder vaak te gaan doen. ‘Als je alleen toevoegingszaken doet, en je wilt het tot in de puntjes verzorgd doen, is de verhouding qua inkomsten en kosten niet zoals die zou moeten zijn. Je wilt er ook nog een boterham aan overhouden. Daar moet je een balans in vinden.’
Andere posten waarop volgens de advocaten in het onderzoek kan worden bezuinigd: het energieverbruik (33,1 procent), geplande bezuinigingen uitstellen (14 procent) of bezuinigen op ondersteunend personeel (13,6 procent). Ruim 13 procent overweegt het huidige kantoor in te ruilen voor goedkopere huisvesting. Bij Seegers & Lebouille gaat de kachel een graadje lager. Karpuz: ‘We zitten met warme truien aan en proberen de verwarming zo veel mogelijk uit te laten, in de hoop dat het invloed heeft op de energierekening. Daarbij gaan we beter isoleren. Binnenkort hebben we een gezellige kantoordag waarop we folie achter de radiatoren gaan plakken en de kieren langsgaan met tochtstrips.’
‘Enige creativiteit anders dan de hogere kosten een-op-een doorberekenen in de tarieven zou ik advocaten wel adviseren’
Slimmer en efficiënter
Gerard Tanja van Venturis ziet de vraag hoe kantoren moeten omgaan met de huidige inflatie als onderdeel van een bredere vraag. ‘De hogere rente, krapte op de arbeidsmarkt en de inflatie zijn tekenen van een recessie. De marktomstandigheden wijzen erop dat die eraan zit te komen, al is nog niet duidelijk in welke mate.’
De Rabobank voorspelde onlangs al een lichte krimp van de Nederlandse economie eind 2022 en begin 2023. Toch biedt dit advocatenkantoren ook weer kansen, denkt Tanja. ‘Het gaat erom wat je kunt doen om de impact van een recessie te beperken en welke kansen je benut om de winstmarge te behouden.’ De consultants adviseren kantoren goed na te denken over hoe ze slimmer en efficiënter kunnen werken. Mondjesmaat gebeurt dit al wel: een kleine tien procent van de advocaten overweegt meer werk neer te leggen bij hbo-juristen. Lesterhuis: ‘De belangrijkste posten zijn de medewerkerssalarissen. Advocaten moeten zich afvragen welk type werk ze zelf doen, en wat ze kunnen uitbesteden. Voor hoogwaardig werk willen cliënten heus wel tien procent extra betalen, vanwege de inflatie. Simpelweg omdat ze het nodig hebben. Het overige werk moet efficiënter worden gedaan, door te standaardiseren, te digitaliseren of uit te besteden.’
Daarin investeren is volgens de consultants essentieel. Tanja: ‘Kantoren moeten aan de lange termijn denken. Hoe zorgen ze ervoor dat, als de inflatiepiek weer voorbij is, ze bijvoorbeeld niet achterlopen met hun kantoorautomatisering?’
Moeten kantoren dan niet alvast verder denken – bijvoorbeeld aan fuseren of afsplitsen? Specialiseren of meer rechtsgebieden erbij nemen? Volgens de consultants van Venturis is daar geen eenduidig antwoord op te geven. Wel denkt Tanja dat kantoren lering kunnen trekken uit het verleden. Hij verwijst naar het Lehman faillissement en de eurocrisis die eind 2009 uitbrak. ‘Sommige kantoren deden het in die periode van recessie veel beter dan andere. De vraag is hoe dat kwam. Wij denken dat zij een heel goede analyse hebben gemaakt van hun klantenportfolio, type werkzaamheden, en hoe ze, gelet op de economische ontwikkelingen hun dienstverlening zo konden aanpassen dat hun winst snel weer op peil was.’
Zie ook de peiling in het volgende artikel