vak & mens
advocaat en algoritme
De wegen hebben ogen
Verkeerscamera’s worden steeds slimmer. Heb je nog privacy in je auto?
Dankzij slimme camera’s kon de vluchtauto met de vermoedelijke moordenaars van Peter R. de Vries binnen het uur worden klemgereden op de A4. Automatische nummerplaatherkenning (ANPR)-camera’s waren ooit bedoeld om openstaande boetes te innen, maar ze zien veel meer. NRC onthulde dat de nieuwste modellen zelfs inzittenden vastleggen. Die foto’s bleken zonder wettelijke grondslag in meerdere strafzaken gebruikt te zijn.
Het is een knap staaltje AI: een bewegend kenteken vanuit een lastige hoek in asplit second detecteren, scannen, zelfs bij regen of mist. En dan ook nog zoeken naar een match met gezochte voertuigen op de server.
Toch gaan de honderden gepubliceerde uitspraken over ANPR niet over de betrouwbaarheid van de match, maar over het rechtmatig gebruik ervan bij opsporing van uiteenlopende misdrijven, zoals drugs, autodiefstal, brandstichting en bankovervallen. De camera’s komen vaak van pas en de rechter is coulant, al zijn er grenzen. Zo liet de gemeente Kampen het kenteken van een uitkeringsgerechtigde maandenlang tracken, na een tip over zwartwerken als taxichauffeur. Dat vond de Centrale Raad van Beroep te ver gaan. Pas nadat de steunfraude was overgedragen aan het Openbaar Ministerie mocht het verdachte kenteken worden gevolgd. ‘Ik lees die uitspraak als een inperking,’ reageert advocaat H.A. van der Kleij, ‘uitkeringsinstanties mogen dit middel dus zelf niet inzetten.’
De technische mogelijkheden en experimenten lopen al jaren op de regelgeving vooruit. In 2019 begon een proef van drie jaar. De politie mag álle ANPR-beelden, dus niet alleen de matches, 28 dagen bewaren. ‘Wij vinden het prima dat de camera’s worden ingezet bij opsporing van verdachten,’ zegt Vincent Böhre van Privacy First. ‘Er is geen ergere privacyschending dan bijvoorbeeld mishandeling, ontvoering of inbraak. Maar massasurveillance, het opslaan van miljoenen kentekenbewegingen, dat moet stoppen.’ Zijn stichting verloor in december een kort geding hierover. De proefperiode werd verlengd. Een bodemprocedure tegen ANPR wordt eind dit jaar verwacht.
De camera’s kunnen ook worden ingezet voor ‘preventive policing’. De populaire winkelstad Roermond werd in 2018 volgehangen met scanners en sensoren. Op basis van kentekens en zestien andere datapunten werden Oost-Europese (Roma) potentiële winkeldieven en zakkenrollers geprofileerd. ‘Op het moment dat die data voldoet aan een profiel van een bandiet, gaat er een alarm naar de meldkamer,’ vertelde een trotse woordvoerder bij de lancering. Amnesty rapporteerde kritisch en tijdens corona stierf de pilot een stille dood. De gemeente heeft geen idee hoeveel boefjes dankzij de camera’s zijn gesnapt of afgeschrikt.
Nummerbordherkenning maakt ook automatische parkeercontrole mogelijk. Totdat een paar nerds bedachten dat je algoritmes in de wielen kunt rijden met eigen algoritmes. Ze lanceerden de Parkeerwekker, een dashboardcamera die scanauto’s herkent als ze de auto passeren. De zwartparkeerder krijgt een seintje via de app en heeft nog vijf minuten om alsnog en zonder boete te betalen.
De gemeente Amsterdam stapte naar de rechter. ‘Flitsmelders mogen ook, dus waarom deze service niet?’ zo verweerde advocaat Yuri Benjamins namens Parkeerwekker. Maar de rechter bevond de gadget onrechtmatig. Toch is de slimme camera via de website nog altijd te koop en operationeel in diverse steden. Ook hier houd je de techniek misschien niet tegen als die voorhanden is.
De volgende stap is de camera achter het stuur. Gaat de zelfrijdende auto zich straks netjes aan snelheidslimieten en parkeertarieven houden? Of krijgen we te maken met gehackte en opgevoerde sjoemelsoftware en blijft – al dan niet geautomatiseerde – handhaving nodig? En wie is verantwoordelijk voor wat er misgaat? De inzittende, de fabrikant of de programmeur? Totdat die vragen zijn beantwoord, blijft de zelfrijdende auto van de straat.