actueel
Strafrechtadvocaten leefden – in ieder geval tot voor kort – de regels voor contante betalingen door cliënten niet goed na, blijkt uit onderzoek door de lokale dekens. In recente jaren accepteerden ze vaak contante betaling terwijl dat helemaal niet mocht.
In opdracht van de dekens onderzocht de unit Financieel Toezicht Advocatuur (FTA) de financiële boekhouding van 45 strafrechtkantoren, verdeeld over de elf arrondissementen. Daarbij werd zowel gekeken naar contante betalingen als het overig betalingsverkeer, in de jaren 2018 tot en met 2020.
Voornaamste conclusie is dat de hoofdregel, die voorschrijft dat contante betaling alleen is toegestaan onder zeer uitzonderlijke omstandigheden, in veel gevallen niet correct werd nageleefd. Contante betaling is volgens de huidige jurisprudentie slechts in bepaalde gevallen toegestaan, bijvoorbeeld als een cliënt geen bankrekening in Nederland heeft of als er beslag is gelegd op diens bankrekeningen.
Volgens het onderzoek werd het begrip ‘zeer uitzonderlijke omstandigheden’ te ruim uitgelegd en bleken advocaten überhaupt niet bekend met uitspraken van de tuchtrechter over deze uitzondering.
De Voda schrijft voor dat advocaten bovendien overleggen met de deken voordat ze contante betalingen van € 5.000 of meer accepteren. Die regel is ‘in een groot aantal gevallen’ niet nageleefd.
WITWASSEN
Advocaten die zich te gemakkelijk contant laten betalen, lopen het risico zich schuldig te maken aan schuldwitwassen of schuldheling. Tot dusver bleef dat zonder gevolgen. Zo liet het OM onlangs weten in het belang van een goede rechtsbedeling meestal een oogje dicht te knijpen.
Volgens de Amsterdamse deken Evert-Jan Henrichs wordt evenmin tuchtrechtelijke actie ondernomen tegen de strafrechtadvocaten die onderwerp waren van het onderzoek door de FTA. Het ging er niet om overtreders op te sporen, maar om inzicht te krijgen in de praktische gang van zaken, stelt hij. Henrichs wijst er verder op dat het onderzoek zelf al het nodige positieve effect heeft gehad. ‘Veel kantoren zijn tot het besef gekomen dat ze de regels voortaan wel dienen te volgen. Een aantal heeft zelfs besloten helemaal geen contant geld meer te accepteren.’
‘Afdeling 6.7 van de Verordening op de advocatuur, getiteld “Betalingen aan en door advocaat”, is helder. Uitgangspunt is dat een advocaat via tussenkomst bank (“giraal”) betalingen ontvangt. De hoofdregel is dus: geen contante betalingen. Er bestaat daarop een uitzondering namelijk als er feiten of omstandigheden zijn die contante betaling rechtvaardigen. In beginsel is die inschatting aan de advocaat zelf. Als het gaat om een of meer contante betalingen (in een zaak of in een periode van ten hoogste een jaar ten behoeve van dezelfde cliënt) met een gezamenlijke waarde van € 5.000 of meer dan is overleg met de deken verplicht. Ook bij lagere bedragen is overleg met de deken mogelijk.
De NOvA vindt het van belang dat aan de mogelijkheid van contante betaling als uitzondering wordt vastgehouden. Dit is in het belang van de rechtzoekende, die bijvoorbeeld niet altijd over een bankrekening beschikt. Deze lijn is bestendigd in jurisprudentie van de tuchtrechter.
De verbindende voorschriften die voor alle advocaten gelden, mogen bekend worden verondersteld. De NOvA vraagt er ook aandacht voor via onder andere nieuwsbrieven, de DilemmApp en NOvUM-uitzendingen. Ook de lokale dekens wijzen jaarlijks in hun uitvraag onder alle advocaten naar deze bepaling. Als de toezichthouder constateert dat de regels niet worden nageleefd dan kan de lokaal deken een last onder dwangsom of bestuurlijke boete opleggen. Het opleggen van een (bestuursrechtelijke) sanctie kan ook generaal preventieve werking hebben. De NOvA is niet bekend met het opleggen van sancties door de deken. Evenmin is de NOvA inhoudelijk bekend met het onderzoek dat de dekens hebben laten uitvoeren.
Vanwege de bijzondere positie van de advocaat in de rechtsstaat hanteert het OM in algemene zin een terughoudend vervolgingsbeleid ten aanzien van advocaten waar het gaat om betalingen die zij van cliënten ontvangen. Deze lijn uit 1995 is in maart van dit jaar in een brief afkomstig van het College PG’s aan de NOvA herbevestigd. Het feit dat een nota van een advocaat – giraal of contant – wordt voldaan door een cliënt die inkomsten heeft verkregen uit strafbare feiten kan op zichzelf niet betekenen dat de advocaat wordt vervolgd voor bijvoorbeeld witwassen of heling. Dat zou de rechtsbijstand in veel zaken onmogelijk maken. In de wetsgeschiedenis wordt deze bijzondere positie van advocaten steeds onderkend. Gelet op die bijzondere positie is het temeer van belang dat de hoofdregel van afdeling 6.7 (“geen contant geld”) wordt nageleefd. Indien dat niet gebeurt dan kan sanctionering door de lokaal deken (denk aan bestuurlijke boete) het passende antwoord zijn.’
Henrichs laat wel weten dat de dekens strenger gaan toezien op naleving van de regels rondom contante betalingen. Onder meer via kantoorbezoeken en onderzoeken op basis van signalen. Daarnaast dringen ze er bij de NOvA op aan de Voda aan te passen, zodat de grens van € 5.000 wordt verlaagd naar € 1.000. Minister Weerwind (Rechtsbescherming) heeft al gezegd daar voorstander van te zijn.
Uit het onderzoek is verder gebleken dat de advocatennota regelmatig wordt betaald door anderen dan de cliënt. De dekens wijzen erop dat betaling door een derde weliswaar is toegestaan, maar dat de advocaat dan wel verplicht is onderzoek te doen naar de (zakelijke) rechtvaardiging daarvan.
WETTIG BETAALMIDDEL
De Amsterdamse advocaat Peter Plasman hekelt de huidige regelgeving. ‘Ik vind het absurd dat je kleine bedragen niet contant kunt laten betalen. Ook giraal komen er gekke constructies voor die je niet kunt controleren. Ik snap werkelijk het probleem niet. De cliënt begrijpt ook niet waarom ze niet met contant geld, een wettig betaalmiddel, kunnen betalen.’
Plasman zegt sinds een paar maanden geen contante betaling meer aan te nemen. ‘De deken vroeg mij te stoppen met het aannemen van contant geld. Er zou gehandhaafd gaan worden, dus sindsdien neem ik geen contanten meer aan. Zo is het bij veel advocatenkantoren gegaan.’
De advocaat pleit er voor dat kleine bedragen gewoon contant afgerekend moeten kunnen worden, zonder overleg met de deken. ‘Een grens van € 1.000 is wat mij betreft veel te laag. Het zou ergens tussen de € 1.000 en € 5.000 in moeten liggen.’
EIGEN BIJDRAGE
Bernard Sprenger van Spong advocaten kan zich wel vinden in striktere naleving door de dekens. ‘Ik vind het goed dat er nu gehandhaafd gaat worden, want ik weet dat de ene strafrechtadvocaat de regels minder nauw neemt dan de ander. Ik neem zelf alleen de eigen bijdrage contant aan, omdat ik weet dat ik er anders naar kan fluiten. Ook ben ik voorstander van het verlagen van de grens van overleg naar € 1.000. Aan cash geld zit nu eenmaal vaker een luchtje dan aan giraal geld.’
Ook Abdel Ytsma van Bureau TBS Advocaten onderschrijft de strengere aanpak: ‘Ik had geen idee dat nog zoveel advocaten contant geld aannemen. Wij doen het in ieder geval niet. Ook de eigen bijdrage komt bij ons giraal binnen. De regels zijn wat ons betreft duidelijk. Ik zeg tegen mijn cliënten: je regelt het maar dat het giraal binnenkomt, via een tante, neef, schoonzus. Zo zit ons bureau in de wedstrijd. Het is goed dat er gehandhaafd gaat worden.’
MENSENRECHT
Waarnemend voorzitter Geertjan van Oosten van de NVSA relativeert de kwestie en spreekt van een storm in een glas water. ‘Dit onderzoek ziet op een periode waarin nog niet iedereen binnen de balie doordrongen was van het feit dat iedere acceptatie van contant geld een goede reden vergde, ook bedragen tot € 5.000. De regelgeving is nu beter doorgedrongen. Dat zien dekens gelukkig ook en dat is prima.’
Van Oosten wijst erop dat het soms gewoon nodig is om contant geld aan te nemen. ‘Je hebt nu eenmaal mensen die een advocaat nodig hebben en die daar alleen contant voor kunnen betalen. Het is een mensenrecht dat zij een advocaat kunnen inschakelen. Er is al heel lang sprake van een zeker spanningsveld tussen dit recht en het risico op betrokkenheid bij bijvoorbeeld witwassen. Dat geldt trouwens niet alleen voor contant geld maar ook voor girale betalingen. Daar is gelukkig altijd genuanceerd naar gekeken, ook binnen het Openbaar Ministerie. Als jij als advocaat een redelijk uurtarief in rekening brengt en niet bovenmatig declareert, maak je je niet kwetsbaar ten opzichte van je cliënt en ben je gevrijwaard van vervolging of tuchtklachten.’
Verlaging van de limiet naar € 1.000 vindt in zijn ogen geen genade. ‘Feitelijk schaf je het dan helemaal af. Dan kun je net zo goed bepalen dat je voor ieder contant bedrag langs de deken moet en ik vraag mij af of die daar werkelijk op zit te wachten.’
BOETES
De NOvA laat in een reactie (zie kader) weten niet bekend te zijn met de inhoud van het onderzoeksrapport zelf. De orde benadrukt dat contante betaling bij uitzondering mogelijk moet blijven en lijkt niet van zins de grens van € 5.000 te willen verlagen. De NOvA wijst er daarnaast op dat het aan de dekens is om advocaten die zich niet aan de regels houden met bestuurlijke boetes op het juiste pad te dwingen.