vak & mens
advocaat en algoritme
App of arbeidscontract?
Internetplatforms als Uber wanen zich ‘über’ de wet, maar Europa slaat terug.
Deze zomer bleek dat het taxiplatform Uber niet alleen aan de touwtjes van vijf miljoen chauffeurs trekt, maar ook aan die van invloedrijke bestuurders zoals Neelie Kroes. Tegen de regels lobbyde de oud-EU-commissaris al tijdens haar afkoelperiode voor de taxi-cowboys bij Rutte en andere bewindspersonen. ‘Wat willen we dat Neelie hierna doet?’ brainstormt de Uber-top in via diverse media gelekte documenten.
‘Please hit the kill switch ASAP…’ zo mailde Uber-oprichter Travis Kalanick in maart 2015. Controleurs van de gemeente Amsterdam rammelden die ochtend aan de poort van zijn Europese hoofdkantoor. De app ging offline en ‘netwerk-Neelie’ werd eropuit gestuurd om de weerspannige filiaalchef uit de politiecel te kletsen. Kalanick bedankte de oud-politica omstandig voor haar nog onbezoldigde ijver.
Als EU-commissaris Mededinging deelde Kroes miljardenboetes uit aan Windows en Intel. Ze zal in die tijd zijn ingepakt door veelbelovende pitches van Uber en andere platforms. Hoe ze met ‘disruptie’ monopolies gingen breken, waarna iedereen met zijn eigen auto, fiets, luchtbed, zelfgebakken pizza of cryptomunt kon concurreren op de platte wereldmarkt. Maar in 2015, tijdens de inval, waren de platforms zelf al dominant geworden. Ze zorgen voor meer in plaats van minder ongelijkheid. De fietskoeriers, pop-chauffeurs en cateraars betalen steeds hogere commissies aan het platform, maar kunnen niet meer zonder.
Kroes beweert dat ze in 2015 in het kader van een nevenfunctie lobbyde voor jonge, frisse start-ups van eigen bodem. Soms ging het in die gesprekken toevallig ook even over dat miljardenbedrijf, bij wie ze een dag na haar afkoelperiode op de loonlijst kwam. ‘Zwak,’ oordeelt advocaat Jan Hein Mastenbroek, die namens de FNV procedeert tegen Uber, ‘geef dan gewoon toe dat je betrapt bent. Dit overtuigt niet.’
Maar sportief toegeven is niet de stijl van de taxigigant, weet hij uit eigen ervaring. Deze zomer kwam Uber weer even boven te liggen. Het gerechtshof Amsterdam wees een dwangsom van € 100.000 per dag af, die Mastenbroek namens de vakbond had geëist. Want Uber behandelt zijn vierduizend Nederlandse chauffeurs nog altijd niet als werknemer, terwijl ze dat wel zijn, zo oordeelde de rechtbank vorig jaar. Uber ging in hoger beroep en hoeft van het hof in afwachting van het arrest nog niets te veranderen. ‘De einduitspraak verwacht ik volgend voorjaar,’ zegt Mastenbroek, ‘jammer dat we de dwangsom niet kunnen gebruiken, maar ik heb er alle vertrouwen in dat het hof uiteindelijk tot eenzelfde oordeel zal komen als de rechtbank, net als bij Deliveroo.’
Rechters en advocaten in heel Europa hebben het druk met arbeidszaken tegen platforms. Mogen ze onder het minimumloon betalen? Wat als een opgejaagde maaltijdkoerier een ongeluk krijgt of ziek wordt? Mag een chauffeur zonder uitleg van het platform worden gegooid, als het algoritme bepaalt dat hij niet voldoende rendeert?
Die vragen hebben ook de volle aandacht van de opvolgers van Kroes in Brussel. Er ligt nu een richtlijn Platform-werk bij het Europees Parlement, dat platform-werkers beter gaat beschermen. De criteria uit ons Burgerlijk Wetboek zijn aangevuld met vijf kenmerken: het platform bepaalt de hoogte van de vergoeding, de dienstkleding, het toezicht (via de app) op kwaliteit en omzet, het rooster en eventuele boetes. Een vijfde aanwijzing is als de medewerker wordt belemmerd om zelf klanten te werven. Zijn twee van de vijf criteria van toepassing, dan is sprake van schijnzelfstandigheid.
Ondertussen onderzoekt de commissie de affaire-Kroes. Als straf overweegt ze het pensioen van hun nu 81-jarige oud-collega (deels) in te trekken. De pensioenen voor platform-werkers zijn – ook met de nieuwe richtlijn – nog lang niet geregeld.